ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Dostoyevski’nin ikinci dönemine ait iki yapıttaki karnavallaşma
üzerinde yoğunlaştık yalnızca, çünkü karnavallaşma bu yapıtlarda
az ya da çok zahiri ve dolayısıyla gözle görünür bir haldedir, hepimiz
için aşikârdır. Müteakip yapıtlarda karnavallaşma daha derin
düzeylere iner ve mahiyeti değişir. Özellikle, burada daha belirgin
olan komiklik boyutu, daha sonra hafifler ve neredeyse en aza indirilir.
Bu noktayı bir ölçüde daha ayrıntılı ele almamız gerekiyor.
Dünya edebiyatında çok önemli bir yer tutan, indirgenmiş gülme
fenomeninden daha önce söz etmiştik. Gülme, gerçeklikle (kurulan)
özel bir estetik ilişkidir, ama mantıksal dile tercüme edilebilecek
bir ilişki değildir; yani, gerçekliğin sanatsal olarak canlandırılmasına
ve kavranmasına yönelik özel bir araçtır, dolayısıyla, sanatsal
bir imgenin, olay örgüsünün veya türün yapılandırılmasına
yönelik özel bir araçtır. İkircikli karnavalesk gülme büyük ölçüde
yaratıcı ve dolayısıyla tür-şekillendirici bir güce sahiptir. Bu gülme,
değişim ve geçiş sürecindeki bir fenomeni kavrayıp idrak edebilir;
bir fenomende, evriminin her iki kutbunu, bunların kesintisiz ve yaratıcı
yenileyici değişimleri sırasında saptayıp gösterebilir: ölümde
doğum öngörülür, doğumda da ölüm, zaferde yenilgi ve yenilgide
de zafer, yüceltmede alaşağı etme vb. Karnavalesk gülme, değişimin
bu boyutlarının tek birinin mutlaklaştırılmasına veya tek yönlü
ciddiyette pıhtılaştırılmasına izin vermez.
Doğum ölümde “öngörülür” dediğimizde, karnaval ikircikliliğini
kaçınılmaz olarak mantıksallaştırır, dolayısıyla bir ölçüde çarpıtılmış
oluruz: çünkü böyle yaparken, ölümü doğumdan ayırır ve
ikisini bir ölçüde birbirinden uzaklaştırırız. Canlı karnaval imgelerinde,
ölümün kendisi gebedir ve doğurur ve annenin doğurgan döl
yatağı bir mezar haline gelir. Alay ve zaferin, övgü ve sövgünün
bölünmez bir şekilde birleştiği yaratıcı ikircikli karnaval gülmesi
tam da bu tür imgeler üretir.
Karnaval imgeleri ve karnavala özgü gülme edebiyata aktarıldığında,
özgül sanatsal ve edebi işlevler doğrultusunda az ya da çok
dönüşüm geçirir. Ama bu dönüşümün derecesi veya niteliği ne
olursa olsun, ikirciklilik ve gülme karnavallaşmış imgede kalır. Bununla
birlikte, belirli koşullarda ve belirli türlerde gülme azaltılabi­
295