ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

laştırır (bunu da yirminci yüzyıl havasında yapar). Sözgelimi, Erasmus’u
ve Erasmus’un Rabelais üzerindeki etkisini tartışırken Erasmus’un
Rabelaisci bir dünyayla en uyumlu yapıtı İn Praise of
Folly'den (Deliliğe Övgü) hiç söz etmez. İlgilendiği sadece ve sadece
ciddi Erasmus’tur. Kitabının yalnızca küçük bir bölümü, “ruhban
sınıfa dair şakalar” başlıklı bölüm, çalışma konusunun komik
boyutuna ayrılmıştır ki bu, beş yüz sayfanın yalnızca beş sayfasıdır.
72 Yazar gülme ilkesini, kitabının, vaazlarında Rabelaisci nükteli
sözler kullanan vaizlere, Menot ve Maillard’a ayrılmış başka bir
küçük bölümünde tartışır. On altıncı yüzyıl kültürünün komik öğeleriyle
ilgili, kitapta çeşitli yerlere serpiştirilmiş birkaç açıklama
daha vardır, ama bunlar da, konuyu on dokuzuncu ve yirminci yüzyıl
yorumu havasında kavramaktadır. Dünya tarihinin en karnavalesk
yazarına adanmış bir kitapta “karnaval” sözcüğüne yalnızca
bir kez yer verilmesi de son derece tipiktir (Epistemon’un hayali
görülerinin analizinde).
Febvre, kitabının bir bölümünde, gülmenin tarihselliğini fark etmeye
meyleder gibidir. “İroni zamanın kızıdır” diye yazar. 73 Ama
bu fikri daha fazla geliştirmez. Gülme öğesini sınırlamak amacıyla
kullanır yalnızca. Yazar, Rabelais’nin romanının genelde inanılandan
çok daha fazla dolaysız iddia içerdiğini belirtir. İroni, der, genellikle
bulunmadığı yerde hissedilir.
Bizce böylesi bir açıklama kökten yanlıştır. Rabelais’nin dünyasında
yalnızca göreli ciddiyet olanaklıdır. Farklı bir bağlamda veya
tek başına alındığında tamamen ciddi görünecek satırlar bile (Theleme,
Gargantua’nın Pantagruel’e yazdığı mektup, kahramanın ölümünü
anlatan bölüm), kendi bağlamlarında gülmenin izlerini taşır;
çevreleyen komik imgelerin yansıları onları etkiler. Gülme boyutu
evrenseldir ve her şeyi kuşatır. Ama Febvre’nin görmediği tam da
bu evrensellik, gülmenin özgün hakikatidir. Febvre’e göre, hakikat
ancak ciddi ve ağır bir tarzda konuşabilir. Febvre zıt değerliliği de
algılayamamaktadır.
Febvre’nin, “Rabelais’de ironi ancak işitilmemesi gereken yer­
72. A.g.y., s. 161-165.
73. A.g.y., s. 172.
154