FRANCUSKA

103metahistorycznej. Dlatego też rynkowa efektywność (co ja z tego będę miał?)nie jest ostatecznym kryterium, zaś cała liczba gazetowych batalionówi uniwersyteckich kohort, mobilizowanych przez proroków nowej religii„tolerancji religijnej”, nie jest rozstrzygającym argumentem.Ostatecznie było tak już z chrześcijanami: Wiedziałby Herod, że czymsilniejszy, tym bardziej nieunikniony cud (Josif Brodski, Boże Narodzenie 1972).Zatem moje apokaliptyczne rozważania prowadzą do tego, że przedteozofią i okultyzmem (także w innych formach i pod innymi nazwami)istnieje przyszłość. Inna sprawa, że widzę takie zdanie i u profesorasankt-petersburskiej Akademii Duchownej, archimandryty Michaiła, któryw czasie I wojny światowej, zwracając się podczas publicznych wykładówdo materialistów i ateistów, mówił: „Zwyciężycie, ale potem wszystkichzwycięzców zwycięży Chrystus”.Lub, jak mówił o tym Henri de Lubac: „Nie musimy działać tak, aby prawdazatriumfowała. Kazano nam przede wszystkim o niej świadczyć” 27 . Nota benegreckie słowo martiros znaczy „świadek”, a w języku rosyjskim tłumaczy się jejako „męczennik”, ponieważ „świadkami” nazywano w dawnej Cerkwi ludzi,którzy ponosili śmierć za swoją wiarę.27 M. de Lubac, Paradoxes, Paryż 1959, s. 48.O naszej klęsce