FRANCUSKA

283Był to związek czcicieli świętego ognia i katolików żarliwych aż do utratyrozsądku; unia kontynuatorów lokalnych kultur epoki brązu z niezbytortodoksyjnymi dziedzicami antyku, godzącymi Cycerona ze specyficznąsłowiańską wrażliwością. Północna baśniowość i europejski rozum – jakokreślą to późniejsi komentatorzy. Oczywiście, musiało to mieć swoje skutki.Kiedyś jeszcze bardziej na północ, bo w drodze na Nordkapp,mieszkanka arktycznego Honnisvåg opowiadała mi z dumą, że bliżej jejdo bieguna niż do Rzymu. To była ważna deklaracja kulturowa – północdystansuje się od antyku, od południowych malarzy i poetów. Wybieraswoją niepojętość i mglistość, swoich zapomnianych bogów. Powodówjest wiele. Ma to, oczywiście, związek z odmienną historią tych rejonów, taz kolei z oddaleniem od centrów cywilizacji. Ale ma tu pewien udział takżespecyficzna wrażliwość mieszkańców rejonów, których krajobraz zostałwyrzeźbiony przez lodowiec. Nieregularna rzeźba polodowcowych wzgórzsprawia, że gaiki i narzutowe głazy natychmiast zyskują walor objawienia –co z pewnością przyczyniło się do długiego przeżywania się tutaj pogańskichwierzeń. Jeszcze Skarga, pierwszy rektor Akademii Wileńskiej i jedenz najwybitniejszych polskich szermierzy kontrreformacji, pisał, że na Litwiewiarę trzeba nie tyle umacniać, co w ogóle ją wprowadzić. W oświeceniu naLitwie czczono ciągle inne światła: Słońce, Księżyc i pioruny, z czego z koleiw XX wieku dumna była Maria Gimbutas, światowej sławy archeolog. Kiedypowstała współczesna Litwa, to „północne” dystansowanie się od południaprzybrało nowe, nacjonalistyczne zabarwienie – choćby w celu odróżnieniasię od katolickiej Polski i nieodwołalnie już rosyjskiego prawosławia.Po Powstaniu Styczniowym etniczni Litwini – jak sami topotem opisywali – obudzili się z długiego, nowożytnego snu. Od JonasaBasanavičiusa, założyciela litewskojęzycznej gazety „Aušra”, wzięłosię przekonanie, że unia z Polską była w rzeczywistości największąklęską bałtyjskiego narodu. Zdusiła pogańską istotę Litwy, zniszczyłato, co w starożytnym narodzie było oryginalne, pozbawiła go szansy nasamodzielny państwowy rozwój. W celu usamodzielnienia się trzeba byłozatem wyrwać z korzeniami to, co opresywne – polskość. Na chybotliwejetnicznej podstawie wschodni uczestnicy jagiellońskiej republiki, niesieni faląXIX-wiecznej idei narodowej, utożsamili wielonarodowe państwo z polskąkolonizacją. Prawdziwa semantyczna hochsztaplerka. Potem poszło już łatwo– na zasadzie antytez. Jeśli Polacy mieli „otwarte słowiańskie dusze”, LitwiniWilna nie oddamy nigdy