FRANCUSKA

swoje centrum egzystencjalne. Tymczasem hipnoza władzy jest niezwyciężona.Państwo jest, oczywiście, projekcją, eksterioryzacją, obiektywizacją stanówsamych ludzi. Władza państwa okazuje się być nieunikniona przy określonymstanie ludzi, przy określonym charakterze ich istnienia. Jest to stan upadku.Tymczasem ludzie wnoszą w budowanie państwa swoje twórcze inicjatywy.Ludzie nie tylko potrzebują państwa i nie mogą się obejść bez jego usług, sązachwyceni państwem, zniewoleni przez państwo, wiążą swoje marzeniaz państwem. W tym główne zło, źródło niewoli człowieka” 35 .Być może (jak twierdzi Julio Quesada) tym, który wskazał na te pierwotneprocesy i ich ostateczne konsekwencje, zawarte w relacji ontologicznejczłowiek – naród – państwo, był Martin Heidegger. „Byt PaństwaBierdiajew dostrzegł, że prawdziweniebezpieczeństwo komunizmu polegałona łatwości, z jaką tworzył on nowegoczłowieka, czego dokonał z o wiele większymsukcesem niż stworzenie nowej ekonomii.zakotwiczony jest w bycie politycznym ludzi, którzy jako naród noszą toPaństwo, decydując się na nie” – mówił Heidegger podczas seminariumO esencji i koncepcji natury, historii i państwa 36 . Wobec tego, kiedy pytamyo państwo, powinniśmy zapytać o społeczność, która jest jego nosicielem,i pytając o społeczność, zastanowić się nad człowiekiem, który ją tworzy.Warto przypomnieć – jak wskazuje na to Hannah Arendt – że przestrzeńspołeczna „jest fenomenem relatywnie nowym, którego początki są wspólnew czasie narodzinom Epoki Nowożytnej, który swoją formę politycznąznalazł w państwie narodowym” 37 . Podążając za tą myślą i analizując historiękultury rosyjskiej, Igor Kondakow opisuje społeczeństwo rosyjskie w epocekomunizmu jako nosiciela wirusa totalitaryzmu. Podkreśla też, że proces35 M. Bierdiajew, Niewola i wolność człowieka, tłum. H. Paprocki, Kety 2003, s. 107.36 M. Heidegger, Úber Wesesn und Begriff von Natur, Geschichte und Staat, en Enmanuel Faye, Heidegger:l’introduccion du nazisme dans la philosophie. Autor des séminaieres inédits de 1933-1935, Paris 2005. La traducción alespañol de Julio Quesada, Heidegger de camino al Holocausto, Madrid 2008, s.133.37 H. Arendt, La condición humana, Barcelona 1993, s. 41.