FRANCUSKA

61wieków naznaczył wiele procesów społecznych i powstałych w tym czasieinstytucji, „pozostając naszym dziedzictwem jeszcze długo potem, jakstracił swą filozoficzną wagę nadaną mu przez Johna Stuarta Milla” 18 . Niezaskakuje więc, że historia Benthamii bardzo przypomina świat opisanyjako „niepokojąca możliwość” na początku klasycznej już pracy MacIntyre’aDziedzictwo cnoty 19 .Również Mikołaj Gogol, bardziej znany jako pisarz, niż myśliciel, w sposóbwyjątkowo celny dostrzegał proces tworzenia się państwa nowożytnego,oparty na dechrystianizacji i tym samym dehumanizacji. Autor Martwych duszwskazywał, że proces ten polega na zajmowaniu przez państwo nowoczesnepustych miejsc, jakie pozostawiło chrześcijaństwo, na wypełnianiu ichmultiplikacją systemów prawnych – prawodawstwem, którego celem jestprzedstawienie się jako absolutnej referencji moralnej. Proces, który, jakproroczo zapowiedział Gogol, doprowadzi Europę do „pokrycia się krwią” 20 .Włodzimierz Sołowiow w pracy Rosja i Kościół Powszechny, pisząc na tematRewolucji Francuskiej, wskazuje, że jej proton pseudos jest:„założenie, że człowieka indywidualnego można uznać jako byt w całościw samym sobie i dla samego siebie (...) gdzie indywidualizm przemieniłczłowieka abstrakcyjnego w obywatela nie mniej abstrakcyjnego i gdzieindywiduum wolne i niezależne okazało się nieszczęśliwie niewolnikiemi bezbronną ofiarą państwa absolutystycznego lub nacji (...)” 21 .Wśród współczesnych myślicieli na szczególną, moim zdaniem, uwagęzasługuje wspomniany na wstępie teolog katolicki William Cavanaugh.Jego definicja państwa, przedstawiona w pracy Wyobraźnia teo-polityczna,wydaje mi się wyjątkowo trafna: państwo to „ta specyficzna instytucja, którapojawiła się w ciągu ostatnich czterech wieków, w której zcentralizowanai abstrakcyjna władza utrzymuje monopol na przemoc fizyczną w granicachgeograficznie określonego terytorium. Jestem świadom – podkreślaCavanaugh – niebezpieczeństwa ignorowania różnic, które de facto dająsię dostrzec między państwami czy te, które można znaleźć między teorią18 A. MacIntyre, Tras la virtud, Barcelona 2004, s. 9119 Tamże, s. 13-14.20 V. Zenkovski, Los pensadores rusos y Europa, Paris 1955, s. 58-59.21 W. Solowiew, Rossiya y Vselenskaya Tserkov, w: Sobrane sochineniy, T. XI, Zhizn’ z Bogom, Bruxelles 1966,s. 144.Wyobraźnia teo-polityczna