FRANCUSKA

243Podkreślał Pan niejednokrotnie konieczność reformyislamu. Czy można powiedzieć, że islamowi w Polscei w całej wschodniej Europie bliżej jest do Turcji Ataturkaniż do tego radykalniejszego odłamu?– Myślę, że mówiąc o największych religiach, nie docenia się roli klimatui geografii. Istnieje już gałąź nauki nazywająca się geografią religijną, którauwzględnia rozwój religii poprzez miejsce, gdzie ona występuje. W AzjiŚrodkowej islam jest zupełnie inny od tego w Europie Północnej czy na BliskimWschodzie. To wynika ze specyfiki życia tych ludów. Specyfika wyznawaniaislamu wśród muzułmanów Syberii jest nieporównywalna do tej z Afryki.Specyfiką islamu w Polsce czy też w Europie Środkowo-Wschodniej jest jegoredukcja do obrzędowości i wiary. Islam nie był politycznym narzędziem,może z wyjątkiem Turcji Osmańskiej. Niemniej jednak również i tam możnamówić o trwałej, strukturalnej koegzystencji islamu z chrześcijaństwem,zarówno bizantyjskim, jak i rzymskim. Ta koegzystencja spowodowała pewnąosmozę religijną, przenikanie elementów chrześcijańskiej obrzędowoścido praktyki wyznawania islamu. Dawało to, z obu stron, poczucie pewnejbliskości, swojskości, a nie ostrego rozgraniczenia i obcości. Po obu stronachbyła pewna ciekawość, ale nie wrogość. Obie społeczności – większośćchrześcijańska i mniejszość muzułmańska – były wobec siebie otwarte.Muzułmanie Tatarzy uczestniczyli w życiu społecznym, politycznym, ale teżkulturalnym i towarzyskim Polaków, czego nie ma we współczesnej Francjiczy w Niemczech, ani też w większości w Wielkiej Brytanii. Pośrednio, poprzezzażyłe stosunki sąsiedzkie i towarzyskie, polscy muzułmanie uczestniczyliw katolickiej obrzędowości, byli zapraszani na święta, wesela, śluby czychrzciny jako sąsiedzi, znajomi czy przyjaciele. Tego typu sytuacja nie jestmożliwa na współczesnym Zachodzie, gdzie ma miejsce silna separacjaspołeczno-religijna, przestrzegana przez obie strony.Dlaczego radykalny islam rozwija się szczególniew krajach Europy Zachodniej? Czy rację mają ci, którzywinią świadczenia socjalne, przyciągające wielodzietnearabskie rodziny, a tym samym generujące biedęi pchające pośrednio bezrobotną i niewykształconąmłodzież w objęcia fanatyków?Islam musi się zmienić