FRANCUSKA

słów przylgnęły nowe treści, a przylgnęły tak ściśle, że trudno zeskrobaćwspółczesny nalot i przedostać się do ich właściwego sensu. Księstwoi Korona – połączone w Rzeczpospolitej – były projektem, jakiego nie znałaEuropa. A trzeba dodać i to, że Polska nie byłaby Polską, gdyby jako KrólestwoPolskie nie doświadczyła unii z Litwą i nie brała udziału w I Rzeczpospolitej.Nie byłoby dzisiejszej Litwy bez Polski, nie byłoby Polski bez Litwy.Litwa – trzecia droga EuropyW dużym uproszczeniu można stwierdzić, że kształty państww nowożytnej Europie rozwijały się w dwóch kierunkach. Jeśli granicznymprzykładem jednego z nich będzie Hiszpania Habsburgów, drugim może byćHolandia, która w imię swojej odrębności władzy Habsburgów się pozbyła.U zarania nowożytności i Polska mogła znaleźć się na długiej liście krajówrządzonych przez tę – mimo wszystko wspaniałą – dynastię. Jadwiga Anjou,która zasiadła na polskim tronie po swoim ojcu, zamiast Habsburga wybrałajednak Giedyminowicza – i od tego symbolicznego momentu Polska Koronamogła pójść inną niż reszta Europy drogą, o ile się dało, „abstrahującą”od istnienia Habsburgów. Do czasu, oczywiście. Odtąd przez pewien czaspierwszorzędne państwa Zachodu, jeśli będą katolickie, będą absolutystyczne;jeżeli będą republikami, będą to republiki fundowane na protestanckiejmistyce, jak w przypadku Holandii, Anglii doby Cromwella i powstałychpóźniej Stanów Zjednoczonych. Rzeczpospolita Obojga Narodów była podtym względem zupełnie odrębną opcją. Była republiką, której rdzeniem byłuświęcający wybór ludu. To on wskazywał katolickiego władcę, który gdzieindziej rolę następcy tronu otrzymywał z innych źródeł. Wybór sprawiałjednak, że potęga tronu leżała gdzie indziej, niż w przypadku katolickichwładców Zachodu. Król był przecież (a przynajmniej mógł być) jednymz wybierających. Może zresztą dlatego protestantyzm nie mógł się u nasbardziej zakorzenić – jego ostrze, splatające republikanizm z odejściem odRzymu, zostało unieszkodliwione. Dlatego też nie było w Rzeczpospolitejcentralnego dworu w rozumieniu zachodnich absolutyzmów – ale katolicyzmrzeczywiście zdaje się promować taką ideę. Bo czym jest dwór, jeśli niesposobem celebracji rzeczywistości? I oto silny dwór królewski zastąpiły dworyszlacheckie, których było w Rzeczpospolitej tyle, ilu potencjalnych królów.Wiele z tych dworów istniało na Litwie; dzięki Mickiewiczowi tolitewski dwór stał się punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń Polaków.Pierwsza Rzeczpospolita nie jest bowiem tożsama z polskością. Polacy-Koroniarze stanowili przecież tylko część projektu; część ważną, bo dającą