Digitale versie - Afbeeldinge ende Levens beschryvinge van de ...

Wouters’ portret van Jacob van Ligne dat
naast talrijke andere voorkomt in
Wouters’genealogie van de heren van
Wassenaer, waarvoor Beelaerts als model ziet
een houtsnede van Cornelis Antheunissen uit
den jaere 1551, voorstellende heer Reinout
van Brederode (l.c.).
Wanneer men Wouters’ portret van Lamoraal
van Egmont vergelijkt met alle andere tot ons
gekomen portretten van deze heer, dan mag
men werkelijk besluiten dat deze tekening
niet de minste gelijkenis vertoont met de
werkelijke persoon. Dit is waarschijnlijk te
wijten aan het feit dat Wouters, geen schilder
zijnde, niet bij machte was een gelijkend
portret te maken, iets wat wel mogelijk was
voor een kunstenaar als deze die de andere
portretten heeft gemaakt.
Zijn deze dan gelijkend? Voor de vroegere
heren kunnen het natuurlijk maar gefingeerde
figuren zijn. Voor de latere heren zou er,
volgens Beelaerts, wel degelijk enige
iconografische waarde kunnen aan toegekend
worden, zoals blijkt na opsporing van het
nodige vergelijkingsmateriaal. Beelaerts
geeft spijtig genoeg geen verdere
aanduidingen hieromtrent. Ik kan, zegt hij,
hierop niet verder ingaan, ook geen
beschouwingen kan ik geven aangaande de
kunstenaar die deze portretten heeft gemaakt.
Alleen wil ik nog het vermoeden uiten dat de
reeks afbeeldingen der heeren en graven van
Egmond, die eertijds het slot te Egmond
sierden waarschijnlijk op last van Jan, den
eersten graaf, overleden in 1516, is
vervaardigd, tot voorbeeld heeft gediend
(l.c.).
Bij een naast elkaar leggen van zekere
bewaarde portretten en de corresponderende
tekeningen in Wouters’ werk, meent men wel
enige gelijkenis in de gelaatstrekken te
bespeuren. Verder bemerkt men hoe de
kunstenaar in elk portret de expressie heeft
willen leggen van de dominerende
karaktertrek van de persoon, voor zover die
bekend was en door Wouters medegedeeld.
Voor het overige mag men ook opmerken,
zoals reeds hoger gezegd, dat die portretten
mooi getekend zijn en een artistieke hand
verraden; de kleuren echter, waar deze
aanwezig zijn, zijn eerder arm. Wat de
wapenuitrusting betreft waarmee elke
persoon bekleed is, het is een rijke collectie
van zoveel varianten van deze middeleeuwse
militaire kledij.
Deze miniaturen zijn dan te beschouwen als
een late bloei van een kunst die in vroegere
tijden zeer hoge toppunten had bereikt, die
toen reeds erg vervallen was en langs de
boekdrukkunst om zou vervangen worden
door de hout- en kopergravure.
Dat het manuscript door zijn gehele factuur,
alhoewel de lederen band wel heel mooi
geweest moet zijn, geen rijker voorkomen
heeft zal ook wel gedeeltelijk te wijten zijn
aan het feit dat wij hier geen produkt hebben
van een bekend atelier, gemaakt in opdracht
van een vermogend heer en zeer duur betaald,
maar besteld door een eenvoudig, wellicht
niet zeer bemiddeld priester, die zijn heer een
geschenk wilde aanbieden.
Dat dit handschrift reeds vroeger de aandacht
had getrokken, bewijst niet alleen de studie
van W.A. Beelaerts, maar ook een
reproductie van Lamoraal van Egmonts
portret, die voorkomt op een gravure
verspreid in de vorige eeuw rond de 300e
verjaring van de onthoofding.
Naast de intrinsieke waarde is er ook nog een
andere reden waarom wij tot de publicatie
van dit handschrift hebben besloten.
Het werd geschonken aan Lamoraal van
Egmont in 1562 toen deze adellijke heer het
toppunt van zijn carrière had bereikt, terwijl
hij zes jaar nadien het tragisch einde zou
kennen dat dit jaar op menige plaats, maar
vooral te Zottegem, plechtig werd herdacht
onder het motto tolerantie.
Zottegem, herfst 1968.
Deze inleiding is in de marge voorzien van
enkele illustraties en op- en aanmerkingen.
In de betreffende hoofdstukken kom ik hier
uitvoeriger op terug.
Hfdst. 04 - Bl. 20
31