DE DRAAIENDE PUT

124
JAN JANSEN
Mijn tweede doel is het ontwikkelen van een alternatief voor de gedachte dat
'Mande' op de een of andere manier een systeem van 'clans' kent Zoals ik in de
Inleiding en m hoofdstuk 3 aangaf, ziet men Mande als een vervallen versie van het
vroegere Mali-rijk Leynaud en Cisse (1978, p 94 ss ) menen dat er vroeger een
rigide opdeling is geweest in edelen (horonw), ambachtsgroepen (nyamakalaw) 6 en
slaven (jonw) ledere jamu zou indertijd zijn eigen taak hebben gehad, maar die
keurige orde is nu verdwenen. Desalniettemin komen zij met een ideaalbeeld van de
vroegere samenleving dat zij ontlenen aan de orale traditie m combinatie met eigen
observaties
Een dergelijk ideaalbeeld wordt ook gegeven door Sory Camara (1976) die
Mande laat bestaan uit een zeer beperkt aantal jamuw, met ieder een eigen taak Hij
negeert hierbij de aanwezigheid van kleine geslachten (die er ongetwijfeld zijn) In
navolging van Dumont noemt hij bepaalde taken 'onrein' en andere 'rem' Zo
suggereert Camara het bestaan van een kastensysteem in Mande (zie ook Zobel
1995).
Zowel Camara als Leynaud en Cisse kunnen regionale afwijkingen met verklaren
en hebben geen oog voor het complementaire karakter van de activiteiten van
verschillende sociale categorieën
Natuurlijk zijn er ook onderzoekers geweest met een minder statisch beeld Zo
schrijft Person (in Nakamura 1994, p. 331).
"Il faut garder ä l'espnt qu'un "clan" mande comprend une infinite de lignées
locales qui n'ont en commun qu'un nom (jamu), pas toujours un interdit (tand)
Elles ne sont pas forcément apparentées, d'autant plus que certames sont castées
d'autres non Tout se reduit fmalement ä un vague sentiment de sohdarité, qui
est d'ailleurs fort utile pour des commercants appelés ä circuler sans cesse et
ayants besom un peu partout de garants Lejamu ne se transfère pas umquement
par héredité les captifs adoptent volontiers celui de leur maïtre et les etrangers
isolés celui de leur hóte afin de marquer leur volonté d'enracmement "
Person gaat niet op zoek naar een historische dimensie in het systeem, omdat het
slechts op 'vage gevoelens van solidariteit' zou rusten Het goed georganiseerde
Mali-rijk is voor hem reeds een gepasseerd station, tegenwoordig rommelt men maar
wat aan op basis van de culturele erfenis van het grootse verleden Een dergelijk
beeld komt overeen met wat de Franse bestuursambtenaren zagen (zie inleiding
hoofdstuk 3 Person constateert slechts dat kooplieden de jamu gebruiken om
contacten te leggen Dit is een utilitaristisch standpunt dat verklaart waarom Person
' l Iiertoe behoren ondermeer jeliw, smeden, fmaw (islamitische verhalenvertellers, zie Conrad en
I rank 1994) en leerlooiers Voor de nyamakala-slalus van gnots, /ie ook par 44 en hoofdstuk 7