DE DRAAIENDE PUT

DE DRAAIENDE PUT
2! l
Leynaud en Cisse noemen als bewijs voor de mogelijke waarachtigheid van de
verhalen vanjeliw het bestaan van Arabische manuscripten in Kela (1978, p. 102).
Hierover hoorde ik zelf ook spreken: toen ik in december 1988 mijn onderzoek
uitlegde aan mijn gastheer Badigi Kouyate, antwoordde deze dat het overbodig werk
was omdat in de moskee van Kela al eeuwenlang de gehele geschiedenis, jaar na
jaar, werd opgetekend.
Het is goed mogelijk dat er Arabische teksten zijn in Kela. Mungo Park noemt
bijvoorbeeld al rond 1800 een marabout nabij Siby die vijf boeken in eigendom had
(1983, p. 241). De Haidara uit Kela zullen ongetwijfeld ook al lang geschriften in
hun bezit hebben, waarschijnlijk ondermeer de Tarikh el Fettach, omdat Vidals
informatie uit Kela overeenkomt met dat geschrift (Vidal 1923, p. 607-608). Ik zie
echter geen reden om te geloven dat er een tekst in het Malinke van het Sunjata-epos
zou zijn, zoals Camara beweert. En zelfs als die er zou zijn, dan zouden de Diabate
hem niet gebruiken; daarvoor dichten zij hun woordkunst en hun geheugen een te
hoge status toe. Met dit hoofdstuk hoop ik tegenwicht te geven aan Camara's
stellingname door uit te leggen hoe overdracht verloopt. 5
Tot slot wil ik in deze paragraaf wijzen op het belang van de afwezigheid van
Sunjata-teksten in Kela voor de beleving van het verhaal door de lokale bevolking.
Een Nederlander kan zich misschien moeilijk voorstellen hoe een samenleving eruit
ziet en functioneert, wanneer zij niet de mogelijkheid heeft om het schrift te
gebruiken voor de opslag en overdracht van informatie (zie Ong 1982, vooral p.
32ss.). Men dient zich te bedenken dat een vertelling van het Sunjata-epos een
bijzonder gebeuren is, omdat de woorden ervan reeds vervlogen zijn op het moment
dat zij gehoord worden. De vertelling is helemaal afhankelijk van de sociale
interactoren, te weten de verteller en de toehoorder; er is geen extern
referentieobject zoals een geschreven tekst. De Diabate uit Kela zijn zich niet bewust
van de tientallen epos-versies die ik in mijn boekenkast heb staan; er is slechts één
man die in sommige contexten alles weet. Wanneer men vergeet om dit in
aanmerking te nemen, h het onmogelijk om het belang in te schatten van een groep
mensen als de Diabate uit Kela voor de bevolking van de Haut-Niger.
De overdracht van geheimen
In het vorige hoofdstuk liet ik zien dat slechts enkele oude mannen de status hebben
om alles te weten; zij mogen kennis contextualiseren en problemen oplossen. Sociaal
' Het is mogelijk dat er ooit teksten ontdekt zullen worden die informatie verschaffen over Mande
en dcje/iw uit K.cla. Maar in hoeverre zou dit de huidige studie weerleggen? Ik denk dat eventuele
teksten slechts kleine nuances zullen toevoegen (bijvoorbeeld over de geschiedenis van het dorp). Het
Sunjata-epos is ingebed in de samenleving; het is geen duidelijk af te bakenen tekst