DE DRAAIENDE PUT

54 JAN JANSEN
zowel wanneer zij uit het dorp zelf als wanneer zij van buitenaf komen. Bij
patrilokale vestiging en virilokaal huwelijk blijven de mannelijke leden van de bonda
dus in principe immobiel, terwijl de vrouwen naar elders vertrekken.
Virilokale vestiging in combinatie met patrilineaire afstamming leidt in de
praktijk tot een grote variatie in het 'uiterlijk' van de lu. Rivaliteit, voedselschaarste
en schaarste aan woonruimte kunnen hierbij verstorend werken. Deze drie factoren
zal ik afzonderlijk bespreken.
Voedselschaarste spreekt voor zich; een tekort aan oogst of bouwgrond zal
iemand nopen zich elders te vestigen. Verloopt de vestiging daar wel succesvol, dan
zullen op termijn twee verschillende bondaw ontstaan.
Ook schaarste aan woonruimte leidt tot een splitsing: op termijn zullen de leden
van de bonda op verschillende luw gaan wonen. In dat geval bouwen zij een lu
vlakbij de oude lu. Uitbreiding van de oude lu is in Kela vaak niet mogelijk, omdat
de luw dicht bijeen staan en de open ruimtes op de lu w al zijn volgebouwd. Wanneer
een nieuwe lu is gebouwd, dan heeft splitsing van luw plaatsgevonden. De leden van
die luw zullen zich echter nog als één bonda blijven beschouwen, hoewel dat op
termijn kan veranderen.
Splitsing kan ook plaatsvinden bij een conflict. Deze vorm van splitsing geeft
veel inzicht in de structuur van zowel de samenleving als van de verhalen. De
terminologie waarin men in Mande over conflict spreekt, verwijst rechtstreeks naar
de spanningen in het verwantschapssysteem.
Het verwantschapssysteem maakt een onderscheid tussen 'kinderen van dezelfde
moeder' en 'kinderen van dezelfde vader'. Er bestaat rivaliteit tussen broers van
dezelfde vader, maar niet dezelfde moeder. 24 De oorzaak hiervan ligt in het
polygame (polygyne) huwelijkssysteem in Mande.
De term voor afstamming van dezelfde vader en van verschillende moeders is
fadenya, afstamming van dezelfde moeder heet badenya. Fa betekent 'vader', ba
betekent 'moeder', den betekent 'kind' en -ya is een achtervoegsel dat
vergelijkbaar is met -heid in het Nederlands. Badenya betekent op het platteland
automatisch kinderen van dezelfde vader, omdat een man meestal vóór het huwelijk
of uit een eerder huwelijk geboren kinderen adopteert wanneer hij de moeder van die
kinderen trouwt. Harmonie wordt in de Haut-Niger verwoord met de uitdrukking fa
kelen, ba kelen ('même mère, même père'). Dat laatste heet 'füll sibling', in
tegenstelling tot 'half sibling', een kind van respectievelijk dezelfde vader/moeder,
maar niet dezelfde moeder/vader. Een 'füll sibling' is niet hetzelfde als baden,
2-1
Reeds in de jaren veertig noteerde Meyer Portes de segmenterende kracht tussen halfbroers in
segmentairc lineage-systemen (voor een uitgebreide beschrijving, zie Zobel 1993). Voor Mande in het
bijzonder heeft vooral Bird dit principe uitgewerkt; het artikel van Bird en Kendall (1980) vormde een
doorbraak.