DE DRAAIENDE PUT

DE DRAAIENDE PUT 189
waarschijnlijk ook de reden dat bij voorkeur alleen Bintan als jelimuso (griote,
vrouwelijke griot) optrad. Wanneer zij afwezig was, bleek een vervangster moeiteloos
te vinden. Het is blijkbaar normaal één vrouw te beschouwen als dé jelimuso.
Op een avond groette de bovengenoemde Seydou een oude vrouw. 9 'Zij was vroeger
wat Bintan nu is,' lichtte hij mij toe.
De Diabate hekelen mensen die in hun ogen te pas en te onpas praten. Mijn
buurman Mamadi stond bijvoorbeeld regelmatig bloot aan kritiek van D., een
jongeman met wie ik bevriend was. 'Mamadi, il parle trop,' zei hij afkeurend,
wanneer ik gezellig met Mamadi had gekeuveld en wat aantekeningen had gemaakt.
Ook de oude Mambi, classificatorisch de oudste jeu, stond vanwege zijn gedrag
bloot aan veel kritiek. Mambi werd zelfs door kinderen voor gek versleten. 'Fou,'
riepen ze, terwijl ze in zijn richting wezen. Mambi was echter geenszins gek of
dement - dat kon ik opmaken uit mijn dagelijkse contact met hem - maar wel
sentimenteler dan zijn leeftijdgenoten. Hij waardeerde het bijvoorbeeld zeer dat ik
hem, volgens de regels, behandelde met alle egards die een oude man toekomen.
Mambi toonde zijn gevoelens toen hij begon te huilen bij mijn vertrek uit Kela. 'Ik
zal mijn zoon Sidiki nooit meer zien, want als hij terugkomt in Kela, dan ben ik er
niet meer,' snikte hij. Dergelijk emotioneel gedrag viel niet in goede aarde bij zijn
leeftijdgenoten. Zij keken kwaad naar Mambi, toen hij dit zei. Zo zagen zij niet dat
ook ik snel een traan wegpinkte. De Diabate uit Kela vonden Mambi onuitstaanbaar
weekhartig en daarom mag hij nooit in het openbaar spreken. Zijn leeftijdsgenoten
snoerden Mambi zelfs de mond tijdens mijn opnames in november 1991, toen elke
oude Diabate zijn zegje mocht doen.
Slechts afstandelijk en zelfbewust gedrag is gewenst. De Diabate uit Kela
gedragen zich zeer vormelijk;, zij leggen een grote nadruk op juiste omgangsvormen.
10 Zij ontvangen iedereen vriendelijk, doen alsof zij met iedereen open
kaart spelen en alsof zij alles onder controle hebben. Maar zij zijn onpeilbaar. Zij
kunnen erg vrolijk doen, maar van het ene op het andere moment 'verstarren'. Deze
verstarring wordt dan veroorzaakt door een overtreding van de omgangsvormen die
zij hebben gesignaleerd. Dan kunnen de Diabate vreselijk boos worden en zelfs niet
meer eten, zo heb ik enkele malen ervaren, totdat de kwestie geregeld is.
De mannelijke Diabate wijzen openbaar sentimenteel gedrag af en wekken de
indruk dat zij de voorkeur geven aan vormelijk, afstandelijk gedrag. Wanneer zijzelf
verontwaardiging tonen, is dit mijns inziens meestal met voorbedachte rade. Ik heb
Fania Diabate, de moeder van Musa, een classificatorische broer van Lansine Zie hoofdstuk 2,
beschrijving lu 5.
10
Met is opvallend hoeveel nadruk Lansine legt op goede omgangsvormen in zijn vertolking van het
Sunjata-epos. Er wordt steeds keurig gegroet, gevraagd hoe het met de familie gaat en verantwoording
over gedrag afgelegd.