DE DRAAIENDE PUT

DE DRAAIENDE PUT 139
Kouyate is evenals een jamu als Keita of Traore overbekend en steeds beladen met
hetzelfde stereotype. 34
Het eerste statusverschil dat men in Mande maakt is dat tussen de
statuscategorieën horon en nyamakala. Binnen die categorieën zijn er
onderverdelingen, wederom op basis van statusverschil binnen een hiërarchische
relatie. Op regionaal niveau ervaart men de status op grond van de jamu als duidelijk
en vastomlijnd, en dus weet iedereen op grond van die kennis welke relatie hij heeft
met een ander. Vaak wordt deze inhoud gegeven aan de hand van een gebeurtenis in
het verleden. In de Haut-Niger is een Traore altijd een tontigi, een /zo/wz-krijger, en
een Diabate altijd een jeli. Bij sommige jamuw onderscheidt men daarentegen een
verschil in status. Zo is de ene Keita mansaren (vorst), terwijl de ander horon met
weinig aanzien is. Ook voor de Kamara onderscheidt men in de Haut-Niger twee
stereotypen. Er zijn Kamara die finaw (zangers van islamitische gebeden) zijn, maar
de meeste Kamara zijnhoronw. De jamu Kamara kent dus verschillende stereotypen:
eenfina heeft een nyamakala-statns, maar bijvoorbeeld de dorpschef van Siby is een
horon met veel aanzien.
Ook bij andere sociale onderscheiden bestaat er een ideaalbeeld over de status
van een groep en hierin zijn ook verschillen mogelijk. Een voorbeeld is het begrip
si. De Somono-vissers, die in kleine nederzettingen langs de Niger leven, worden in
Kangaba en Kela beschouwd als een andere etnische groep ('une autre race', si
wèrè). Zij zijn echter zozeer geïntegreerd in de Mande-samenleving dat hun mokè
een belangrijke rol speelt in de Kela-versie van het Sunjata-epos. In Jelibakoro, waar
ik een weekend ben geweest, hield iedereen bij hoog en laag vol dat de Somono
Malinke-vissers waren en dus geen si wèrè.
Iedereen heeft duidelijke opvattingen over de in de regio aan wezige jamu w. De eigen
jamu representeert echter altijd iets moois in de ogen van de houder ervan. De
praktijk van het samenleven heeft de verhalen over de mokèw doen uitkristalliseren
in relatie tot elkaar. Dat bleek in de vorige paragraaf over prestigieuze groepen in de
Haut-Niger. In het proces van uitkristallisatie is één regel constant: Sunjata is het
ultieme referentiekader omdat koninklijke status (mansaya) aan hem wordt ontleend,
al hoeft hij daarom niet per definitie de held van het verhaal te zijn. 35
De heer K. meende dat ik mijzelf in een inferieure positie plaatste op grond van
het feit dat ik nyamakala was, maar voor nyamakalaw zelf zijn de stereotypen,
evenals de jamuw, een bron van trots. Ik noemde reeds dat de rol van de eigen mokè
reusachtige proporties aanneemt bij de Diabate in Kela en de Kouyate in Jelibakoro.
Hoewel erjeliw bestaan met As jamu Keita (zie Zobel 1993).
Zie voor voorbeelden hoofdstuk 5.