DE DRAAIENDE PUT

160 JAN JANSEN
CASE: 'Samory, il était toujours assis.'
In maart 1993 vroeg ik aan Madu Diabate, de oudste zoon van El Haji Bala
Diabate, toelichting op een aantal liederen die ik zojuist had opgenomen. Eén
van de liederen bleek de Keme Brehmanfasa te zijn, het loflied op Keme Brehman,
de jongere broer van de beroemde verzetstrijder Samory Toure (zie
hoofdstuk 3). Madu, gaf mij de volgende toelichting: 'Keme Brehman was de
jongere broer van Samory. Althans, jullie noemen hem Samory. Wij noemen
hem echter lalmami (geestelijk leider). Ik heb de naam Samory op school
geleerd. Daar hoorde ik ook dat Samory de oorlogen heeft gevoerd, maar wij
zeggen dat Keme Brehman alle oorlogen voor hem voerde. Samory, il était
toujours assis.'
Vol verbazing luisterde ik naar Madu. Ik kon mijn oren niet geloven.
Iedereen kende toch de leiderscapaciteiten van Samory? Ik begreep niet waarom
Madu mij zo'n onzin op de mouw wilde spelden. Ik had hem gedurende mijn
veldwerk leren kennen als een ontwikkeld en behulpzaam mens. Wat was hier
aan de hand?
Het zou een jaar duren voordat het mij duidelijk werd dat Madu gelijk had:
Samory moest thuis zitten, omdat hij een oudere broer was. Het lied over
lalmami heet Keme Brehman fasa. Er bestaat helemaal geen lalmami fasa.
Madu's uitleg was dan ook geen toevallige opmerking; het toonde een
belangrijke waarde in Mande. Deze waarde heeft een grote kracht: reeds binnen
één eeuw is een geweldenaar als Samory overweldigd door deze culturele
waarde.
In Mande onthoudt men Samory's daden volgens de taakverdeling die Lansine's zoon
Brehman ook al aangaf. De oudste zit thuis en de jongste is op pad. Een dergelijk
model biedt twee keuzes om iemand op te nemen in de traditie: of Samory moet de
jongere broer zijn geweest, of jongere broer Keme Brehman moet de oorlogen
hebben gevoerd en in dat geval moet Samory altijd thuis gebleven zijn. In dit geval
is in de loop van de tijd de laatste optie ontwikkeld; het is een ideologische perceptie
van het verleden.
Peroz' beschrijving van de opkomst van Samory bevat een taakverdeling tussen
Samory en zijn broers. Samory wordt, volgens Peroz, op een gegeven moment zó
machtig dat hij niet meer kan vechten: hij zet zijn macht om in status, namelijk de
titel van lalmami. Peroz vervolgt zijn verhaal met (1889, p, 398-399):
"Depuis (1874 - JJ), il (Samory - JJ) se mit rarement ä la tête de ses armées,
n'ayant plus occasion de les réunir pour combattre un adversaire digne de lui. Il
les divisa en sept corps, puis en dix, ä la tête desquels il placa ses frères et ses
guerriers les plus dévoués et les plus habiles. (...) Les frontières furent en même
temps divisées en huit secteurs: ä chacun d'eux un corps d'armée était attaché,
avec mission d'opérer toujours en avant."