PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ölgesinde Amerikalıların ekonomiye hakim elmasından duydukları tedirginlikhaklıdır. Bu tedirginliğin, önemli hisseleri ellerinde tutanların vatandaşlıkdeğiştirmeleri ile bir ölçüde giderilebileceği fikri ciddiye alınmalıdır.Böyle basit açıklamalar bu tip firmaların karmaşık yapısı karşısındazayıf kalmaktadır. Çok uluslu şirketlere sadece birden fazla devlet içindefaaliyet gösterdikleri için bu ad verilmemektedir. Bunların mülkiyeti,alt ve üst kademe yöneticileri vs. gerçekten çok uluslu bir kimlik taşımaktadır.Eğer böyle şirketler Malezya'da, Malezyalıları, Arjantin'deArjantinlileri çalıştırırlarsa bu o ülkelerin hükümetlerini kararlarına uyulacağıhakkında bir garanti olabilir mi? Artık böyle şirketlerin ABD Dışişleri Bakanlığına veya ordusuna hizmet edebileceği korkusunun ötesinde,sadece kendine hizmet edeceği endişesi de daha büyük önem kazanmaktadır.Burada bir varsayım daha ilgimizi çekiyor. Böyle şirketler, özellikleAmerikan dış politikasına hizmet edecekleri yerde, o dış politika tarafındankendilerine hizmet edilmektedir. Bu yeni bir fikir değildir. Yarımyüzyıldan daha fazla bir süredir, şirketlerin kendi çıkarları doğrultusundadevlet dış politikalarını kullanmaları emperyalizmin bir açıklaması olarakkullanılagelmiştir.Bu izah tarzı, çözümleme yapanları, Lenin (1916) ve Hobson (1902)tarafından öne sürülen kuramları yeniden incelemeye ve hiç olmazsauluslararası sistemin yarısı (komünist) için açıklamalar aramaya yöneltebilir.Bu kurama bir çok yorum kullanılabilir. Örneğin, askeri hazırlıklarıveya deniz aşırı müdahaleleri içindeki işsizlik, gelirin adaletsiz dağılımı,askeri-endüstriyel kompleks veya bazı iş çevrelerini çıkarlarına bağlamakmümkündür (Magdoff, 1969; Baran ve Sweezy, 1966).Ancak dış politika ile iç ekonomik düzenlemeler arasındaki bağlantıhakkında varsayımlarda bulunurken çok dikkatli olmak gerekir. Örneğin,Amerikalılar "ticareti korumak" için bir donanma istiyorlarsa, vobu muz ve kahve kaynaklarına ulaşmak amacını güdüyorsa burada gelirdağılımının adaletsizliği, yatırımların iyi işleyememesi gibi şeylerden sözedilemez, çünkü Amerikalıların büyük bir çoğunluğu serbest ticarettendoğacak tüketim malları fazlasından yararlanacaklardır. Lionel Robins(1939) savunmacı ekonomik emperyalizm hakkında daha az totolojik biriddia ileri sürmüştür. Kendisine göre, devletler kendilerini gümrük duvarlarınave diğer siyasal engellere karşı korumak isterler, bunların giriştikleri"emperyalist" faaliyetler içeride ekonomik veya siyasal demokrasininbulunup bulunmadığı ile ilintili değildir.129