PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Newton'un evrensel yerçekimi kuramı dünya ve uzay ile ilgili olgularıntekdüze bir açıklamasını sağladı. Onun gücü kendisinden önce dağınıkhalde olan açıklamaları ve genellemeleri bir çatı altında toplamasında,onun sayesinde yaratılan yeni varsayım ve açıklamalarda ve bunlardandoğan yeni deneysele varsayım ve yasalarda yatmaktadır.Aristo, bazı sınırlar içinde, "bir cismin" belli bir zamanda kendisineuygulanan güce orantılı olarak hareket ettirilebileceği sonucuna vardı(Toulmin, 1961, s. 49).Eski mekanik biliminde de yeni mekanik biliminde de itme ile hareketarasındaki yüksek korelasyon gerçekliğini korumaktadır. Fakat bu nasılaçıklanacaktır? Bu olgular değişmezliklerini korumuşlardır, bunlarınizahında yeterli görülen kuramlar ise radikal bir şekilde değişikliğe uğramışlardır.Yasalar "gözleme dayanan gerçeklerdir"; kuramlar "onlarıaçıklayan varsayımsal süreçlerdir". Deneysel sonuçlar değişmezdir. Kuramlarise nekadar iyi desteklenirse desteklensin, kalıcı olmayabilirler(Andrade, 1957, s. 29, 242). Yasalar kalıcıdır, kuramlar gelir ve geçerler.ıKuramlar, deney ve gözlem dünyasından tamamen ayrı değil, fakatonunla dolaylı olarak ilgilidir. 3 Böylece meşhur deyimle, kura-mların gerçekliğiasla ispat edilemez. Eğer "gerçek" söz konusu ise kuramların değil,yasaların dünyasındayız demektir. Nitekim kimyager James B. Conant"bir kuram daha iyi bir kuram tarafından devrilebilir" demiştir(1947, s. 48). Bir fizikçi olan John Rader Platt "Bölünmez çözümlemelereyaklaştıkça, bilimsel determinizmin baskısı azalır ve gelişigüzel bir halalır. Zira onlar sadece keşifler değildir. Aynı zamanda tek bir elin zevkive üslubu ile yaratılmış sanat eserleridir" demiştir (1956, s. 75). Bütün budeyişler ünlü matematikçi Henri Poincare'nin ünlü ispatının cilaları gibidirler.Poincare bir tek olgu için mekanik bir açıklama yapılabilirse, o zamanhepsi içinde bu yapılabilir demiştir. 4Ben "kuram" sözcüğünü iki veya daha fazla yasanın oluşturduğu birbütündür biçiminde tanımlıyarak ziyan etmek istemediğimden, kuramın,"kuramlar yasaları açıklarlar" şeklindeki tanımını benimseyeceğim. Bukullanım bu terimin doğal bilimlerdeki tanımıyla aynıdır. Bu kullanım aynızamanda daima uğraştığımız açıklayıcı faaliyetlere de uygun düşmektedir.Dayanılmaz bir güdü ile "gözlemlerin doğurduğu gerçekler"in dışınaçıkmak istediğimize göre, açıklama sorunu ile de uğraşmak zorundayız.Açıklama güdüsü sadece meraktan kaynaklanmamaktadır. Bu, yalnızcakestiride bulunmayıp, kontrol etme ya da kontrolün mümkün olupolmadığını bilme arzusundan da kaynaklanmaktadır. Kestiriler (tahminler)yasalarda var olan ilişkilerin düzenliliklerini bilmekten doğar. Gel-githareketleri, güneşin doğuş ve batışı ampirik bulgulara dayanarak ve6