b e ş i n c i k i t a b

Bir sözlə, mən dövlət sektoru ilə tanışam. Bununla bərabər, Sovet İttifaqının, onun tərkibində isəAzərbaycanın da necə bir vəziyyətə düşdüyünü bilirəm. Bəlkə də hər şey üçün dövlət sektoru təqsirkar deyildir.Onun da öz üstünlükləri olmuşdur. Dövlət sektorunda elə sahələr var idi ki, burada iqtisadiyyatı daha səmərəlişəkildə inkişaf etdirmək olardı. Hansısa bir mərhələdə Sovet İttifaqı həqiqətən müəyyən iqtisadi nailiyyətlərqazanmışdı. Biz bunların hamısını görmüşük. Buna görə də qəti niyyətimiz və qəti xəttimiz özəl sektoru inkişafetdirməkdən, xüsusi sahibkarlığı inkişaf etdirməkdən, xüsusi [127-128] mülkiyyət üçün şərait yaratmaqdanibarətdir. Bayaq dediyim kimi, konstitusiyamız xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığına təminat verir. Lakin məhzbu prinsiplər əsasında belə hesab edirik ki, biz Azərbaycana xarici sərmayələrin, özəl sektora və ümumiyyətləbütün iqtisadiyyata sərmayələrin böyük axınını təmin edə bilərik, özü də bir çox istiqamətlərdə. Bayaq dediyimkimi, biz çox böyük sənaye potensialına malikik. Buyurub gəlin, bu potensial əcnəbi sərmayədarlarınixtiyarındadır. Biz əməkdaşlıq etməyə hazırıq.Mən bilirəm ki, bu gün burada toplaşan adamlar kənd təsərrüfatının özəl sektoruna sərmayə qoyulmasınınmümkünlüyünü öyrənmək istəyirlər. Biz çoxsahəli kənd təsərrüfatına malikik. Ərazimiz böyük deyildir. LakinAllah-taala bizə bərəkətli torpaqlar və əlverişli iqlim şəraiti bəxş etmişdir. Azərbaycan bir çox iqlim zonalarınamalikdir. Bizdə aran zonası da var, tütün, meyvə, taxıl əkib-becəririk. Bir sözlə, bizdə kənd təsərrüfatıçoxsahəlidir. Dediyim kimi, biz fermer təsərrüfatlarını inkişaf etdiririk. Biz nümunəvi özəl fermalar yaratmaqüçün, şəxsi mülkiyyət prinsiplərinin tətbiqi yolu ilə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında böyük nəticələrənecə nail olmağı göstərmək üçün Ümumdünya Bankının imkanlarından istifadə etmək niyyətindəyik. İndi bizdəxidmət sahəsinə və infrastruktura xaricdən sərmayələr qoyulması üçün geniş imkanlar açılır.Mən artıq dedim ki, biz böyük müqavilələr bağlamışıq. Bizdə iri neft şirkətləri və bir çox digər xaricişirkətlər işləyirlər. Təbiidir ki, mehmanxana təsərrüfatına, servisin bütün sahələrinə sərmayə qoyulmasısəmərəlidir. Biz burada sizinlə fəal əməkdaşlıq edə bilərik.Ölkəmiz turizm üçün, istirahət üçün çox yaxşı baza ola bilər. Sərmayələr burada da çox yaxşı nəticələr verəbilər. Bütün digər sahələrdə, məsələn, sənayedə bizim nəhəng maşınqayırma kompleksimiz, neftmaşınqayırması kompleksimiz var. Sənayeni də modernləşdirmək və onu daha da inkişaf etdirmək lazımdır. Bizböyük neft kimyası sənayesi kompleksinə malikik. Bizim öz neftimiz, neft məhsullarımız və qazımız var. Bizdəelə müəssisələr var ki, onlar modernləşdirilsə dünya bazarında rəqabət qabiliyyətinə malik məhsul verə bilər.Bizdə [128-129] kənd təsərrüfatı məhsullarını, kənd təsərrüfatı xammalını emal edən çox böyük sənaye sahəsi,habelə geniş istehlak malları, digər mallar istehsalı ilə bağlı olan, kənd təsərrüfatı xammalı ilə bağlı olan emalsənayesi var. Burada da kiçik biznes, orta biznes, özəl sektor çox böyük nəticələr verə bilər. Mən sizə deyəbilərəm ki, keçid dövrünün nöqsanları ilə əlaqədar indi bizdə kənd təsərrüfatının potensialının maksimum üçdəbir hissəsindən istifadə edilir, qalan hissə istifadəsiz qalır. Məsələn, biz əgər 80-ci illərdə, 70-ci illərdə həttasosialist sistemində, dövlət sektorunda ildə bir milyon ton pambıq istehsal etmək imkanına malik idiksə, indi,təəssüflər olsun, cəmi 300 min ton istehsal edirik. Əgər 70-ci illərdə biz dövlət mülkiyyəti sistemi şəraitindətəxminən iki milyon ton üzüm istehsal edib sonra da şərabçılıq məhsulu, ərzaq malları üçün məhsul verirdiksə,indi ildə cəmi 200 min ton, yəni əvvəlki illərdəkinə nisbətən on dəfə az üzüm istehsal edirik. Deməli, hələdövlət mülkiyyəti şəraitində, sosialist idarəetmə sistemi şəraitində bu cür imkan olmuşdur.Bir təsəvvür edin, əgər indi biz xüsusi sahibkarlığı genişləndirsək və bu torpaqlardan daha səmərəli istifadəedə bilsək, onda 70-80-ci illərdə istehsal etdiyimizdən qat-qat çox məhsul istehsal edərik. Həm də bu məhsuldaha yaxşı keyfiyyətli olar. Bax, belə iqtisadi səmərə əldə edilə bilər. Mən bilirəm ki, tütünlə də maraqlanırlar.İngiltərədə mənə bir firma müraciət etdi. Biz təxminən 60 min ton yaşıl tütün yarpağı istehsal edirdik. Bu,təqribən 80-ci illərdə dövlət mülkiyyəti şəraitində, kolxoz və sovxozlarda olmuşdur. Siz kənd təsərrüfatının bucür formasını bilirsiniz. İndi isə cəmi 20 min ton, ondakından üç dəfə az tütün yarpağı istehsal edirik. Kəndtəsərrüfatının digər sahələrində də vəziyyət belədir.Bir sözlə, potensial imkanlar böyükdür. Biz gərək fəal əməkdaşlıq edək. Bizə sərmayə lazımdır. Söz veririkki, bu sərmayələrdən əcnəbi sərmayədarlarla fəal əməkdaşlığımız şəraitində istifadə edilməsi üçün maksimuməlverişli şərait yaradacağıq. Artıq bu halda biz daha böyük səmərə əldə edə bilərik.Onu da deyim ki, biz əcnəbi sərmayədarları cəlb etmək üçün bəzi iri müəssisələrin xarici şirkətlərin idarəolunmasına verilməsi haqqında qərar çıxarmışıq. Mən belə düşünürəm ki, bu da diqqəti cəlb edəcəkdir.Birləşmiş Millətlər Təşkilatının [129-130] sənaye inkişafı təşkilatı ilə birlikdə biz Azərbaycanın ən irişəhərlərindən biri olan Sumqayıtda azad iqtisadi zona yaradırıq. Bu şəhərdə iri sənaye – neft kimyası istehsalatı,metallurgiya sənayesi, qazma boruları müəssisəsi və digər obyektlər cəmlənmişdir. Mən belə düşünürəm ki, buda diqqəti cəlb edəcəkdir. Biz ölkəmizdə xarici investisiyaların idarə olunması üçün xüsusi struktur yaratmışıq.Bu yaxınlarda mən fərman vermişəm və Azərbaycana gətirilən xarici sərmayələrin əlaqələndirilməsi üçünNazirlər Kabineti yanında bu cür idarə yaradılmışdır.Daha mühüm bir şərt barəsində. Mən xarici ticarətimizin sərbəstləşdirilməsi, qiymət siyasətimizinsərbəstləşdirilməsi məsələlərinə toxundum. Biz bundan sonra da bu yolla gedəcəyik. Sizə deyə bilərəm ki, 1995-ci il ərzində gördüyümüz tədbirlər Azərbaycanda kifayət qədər əlverişli maliyyə şəraiti yaratmışdır. Məsələn,bir ildir ki, manatımızın mübadilə məzənnəsi sabit olaraq qalır. Biz bunu Ümumdünya Bankının və Beynəlxalq66