b e ş i n c i k i t a b

uraxmırdı. Biz filmi buraxdırdıq və hesab edirəm ki, o, bizim kinematoqrafiyanın həyatında çox böyük hadisəoldu. Sonra mən Moskvada dedim ki, Şelokovun dünyadan xəbəri yoxdur, nədir, – əgər milisdə rüşvət birmanatla qurtarsaydı, biz deyərdik ki, cənnətdə yaşayırıq.Yəni. demək istəyirəm ki, bu filmlər çox böyük təsir bağışladı. İndi Şəfiqə xanım "Ad günü" filmininadını çəkdi, o film xatirinizdədir. O filmin yaranmasından mənim xəbərim yox idi. Bazar günü təsadüfənbaxdım, gördüm ki, çox dəyərli filmdir. Amma mənə belə gəlir ki, bizim tamaşaçılar əvvəl onun mənasını oqədər də dərk edə bilməmişdilər. Xatirimdədir, bir dəfə partiya plenumunda dedim ki, o filmə baxın. Bundansonra film dəbə düşdü. hamı ona baxmağa çalışdı. Yadımdadır Sovetlər İttifaqının İranda səfiri vardı,Vinoqradov, – o, İrandan Moskvaya gedəndə buraya gəlmişdi. Söhbət elədik, mən ona bu film haqqındadanışdım. Sonra bizim qonaq evində filmi ona göstərdilər. İrana qayıdandan sonra Tehrandan xahiş etmişdi ki,filmi göndərin, burada göstərəcəyəm. Orada da göstərmişdi.Həm tariximizə aid, həm də həyatımızın ayrı-ayrı mərhələlərini əks etdirən filmlər istər o dövr üçün,istərsə də gələcəyimiz üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu filmlərin heç biri ölməyəcəkdir, mən siziinandırıram, bunlar yaşayacaqdır. Həmin o "Ad günü" filmi iyirmi il bundan sonra da, otuz il sonra dayaşayacaqdır. O gün televiziya ilə bir verilişə baxırdım, deyəsən onun davamını göstərirsiniz. Artistləri tanıdım,Hacı İsmayılovu tanıdım. Amma heç dəyişməmişdir. Çox adam mənə deyir ki, dəyişməmişəm, mən baxdım, oda heç dəyişməmişdir. Çox yaxşı artistdir, yaxşı da rol oynayır.O vaxt Anarın "Şəhərin yay günləri" pyesi də mənim çox [190-191] xoşuma gəlmişdi. Dedim ki, birkino çəkilsin, amma o vaxt çəkmədiniz, məndən sonra çəkildi. Xatirinizdədir, pyesə baxandan sonra mən dedimki, onu Rus Dram Teatrında tamaşaya qoysunlar, sonra da mütləq kino çəkilsin. Lakin mən filmə baxmamışam.Tofiq Tağızadə dedi ki, bir istirahət günü çay içə-içə onun çəkdiyi kinoya baxaq. Mən sizə deyim, 1993-cü ildəburaya gələndən indiyə qədər təəssüf ki, bir saat da istirahət üçün vaxt tapa bilmirəm. O vaxtlar mən buradaişləyəndə, düzü, bazar günləri bəzən kinoya, xüsusən yeni filmlərə baxırdım. Moskvada da işləyəndə bazargünləri yeni filmlərə baxırdım. Amma indi vəziyyət o qədər çətin, o qədər ağırdır ki, bir gün, bir saat da istirahətyoxdur. Bu o demək deyil ki, mən sizin .filmə baxmayacağam. Sizin filminiz məni çox maraqlandırır. İndi mənhəmin mövzuya – "Ölülər", Cəlil Məmmədquluzadə mövzusuna gəlirəm.Birincisi, Cəlil Məmmədquluzadə dahi insandır. Biz onun 125 illik yubileyini keçirdik, xatirinizdədir,mən orada nitq də söylədim, o cümlədən "ölülər" əsəri haqqında da danışdım. Ancaq Cəlil Məmmədquluzadənindahiliyi təkcə "Ölülər" əsəri ilə bitmir, onun bütün yaradıcılığındadır. Bilirsiniz, dünyada, bəşər tarixindəyaradılan əsərlər adətən özündən əvvəlki əsərlərə bənzəyirlər. Məsələn, "Leyli və Məcnun" əfsanəsi əsasında nəqədər əsərlər yaranıbdır. Nizami də, Füzuli də, Əlişir Nəvai də, başqaları da yaradıblar. Xatirimdədir, bir ermənibəstəkarı balet də yazmışdı və Moskvada Böyük Teatrda tamaşaya qoyulmuşdu. "Leyli və Məcnun" əfsanəsi iləbağlı mərhum Qara Qarayevin simfonik poeması da var.Bəlkə də səhv edirəm, tarixdə olan müəyyən məsələləri bilmirəm, amma hesab edirəm ki, bəşərtarixində "Ölülər" kimi bir mövzuda əsər yaranmayıbdır. Bu, qeyri-adi mövzudur. Sevgi-məhəbbət, bəli,insanlar yaranandan var. Biri o birisini sevir, sevgilisinə qovuşa bilmir, biri özünü öldürür, biri "Qız qalası"ndanatır, Otello Dezdemonanı öldürür və sairə. Yaxud da ki, padşahlar haqqında, qəhrəmanlar haqqında əsərlər var,dastanlar var, amma bu cür psixoloji bir mövzu, bunun kəşf edilməsi doğrudan da Cəlil Məmmədquluzadənin nəqədər dahi adam olduğunu göstərir. Bu, əvəzsiz bir şeydir.Mən "Ölülər" pyesinin tamaşasını ilk dəfə 13 yaşımda, Naxçıvan Dram Teatrında görmüşəm və ovaxtdan onun təsiri altındayam. Şeyx Nəsrullah, Kefli İsgəndər, Şeyx Əhməd obrazları və başqa obrazlar indi dəgözümün qabağındadır. Həd[191-192]dindən artıq fəlsəfi bir əsərdir, insan fəlsəfəsinin ən yüksək zirvəsindəolan əsərdir və hesab edirəm, bizim çatışmazlığımız, günahımız da bəlkə ondan ibarətdir ki, indiyə qədər buəsəri təbliğ edə, dünyaya tanıtdıra bilməmişik. Düzdür, xatirimdədir, bu əsəri Tofiq Kazımov tamaşaya qoydu,onu da tənqid elədilər ki, əsəri bir az o tərəfə, bu tərəfə əyibdir. Sizin filminiz nə cürdür – bilmirəm, ammaqulağıma çatır ki, guya Tofiq Tağızadə də əsəri bir balaca o tərəfə, bu tərəfə əyib, bunu da bilmirəm. Amma onamütləq baxacağam. Çünki, hesab edirəm, bu bizim və bizdən sonra gələnlərin də borcudur ki, "Ölülər" əsərinidünyaya tanıdaq. Ona görə "Ölülər" əsərinə müraciətinizi çox yüksək qiymətləndirirəm, çalışacağam ki, o filməbaxım.Görürsünüz, söhbətimiz çox alındı. O qədər mövzu var ki, bir-iki saat da danışa bilərik. Mən də bu söhbətlərdənçox məmnun oluram. Amma bilirəm ki, tarix də öz yerində, əsərlər də öz yerində, lakin sizi maraqlandıran əsasməsələ odur ki, bu gün kinematoqrafiya necə yaşamalıdır. Tarixlə sizin başınızı qatmaq olmaz. Siz də yəqindüşünürsünüz ki, Heydər Əliyev tarixdən danışır ki, fikrinizi yayındırsın.Şübhəsiz ki, indi keçmişdəki imkanlarımız yoxdur, bunu bilmək lazımdır. O vaxt nə sizin probleminizvar idi, nə də bizim. Sizdən xahiş edirdik ki, yeni ssenarilər verin, yeni filmlər yaradın, amma heç vaxt problemyox idi ki, vəsait çatışmır. Yadımdadır, axır illər mən Azərbaycanda işləyəndə dedilər plyonka tapılmır. Köhnəplyonkaları yığıb Moskvaya göndərirdik, dəyişdirib qaytarırdılar. Sonra bəzən Şərqi Almaniyada istehsal edilənplyonkalar lazım olurdu, onu da tapırdıq. Yəni bunları edirdik, problem yox idi, meydana çıxan məsələləri həlledirdik. Amma indi böyük problemlər var. İqtisadi vəziyyətimizin ağır olması gətirib bu problemlərə98