Raport-kobiety dla Polski Polska dla kobiet. 20 lat transformacji ...

Kongres Kobiet Polskich 2009Inny przełom jest innyKazimiera SzczukaCzy literatura ma płeć? Czy kobiety piszą inaczej? Czy kobiece totyle co feministyczne? Te i temu podobne pytania w początkach lat90. pojawiały się na łamach nieistniejących już dziś czasopism, takichjak „Brulion”, „ExLibris”, „Nowy Nurt”. Ostrożnie stawiano je na zajęciachakademickich, a gwałtownie podczas spotkań, jeszcze wtedynazywanych wieczorami autorskimi, jako że aspirująca do klasyśredniej inteligencja z trudem uczyła się słowa „promocja”. Słowo„ideologia” uchodziło za obelgę, a wśród krytyków literackich krążyłtermin „literatura menstruacyjna”, stworzony – jak głosiła legenda– przez samego Jana Błońskiego.Wydawało się, że gra toczy się o wysoką stawkę, że legitymizacjakobiecego obywatelstwa na terenie literatury przyczyni się do powstaniajakiegoś sprawiedliwszego, bardziej pluralistycznego społecznegokontraktu. Przełom literacki odnotowany po roku 1989wprowadził bowiem liczne i wyraziste głosy kobiet-autorek. IzabelaFilipiak, Manuela Gretkowska, Olga Tokarczuk, Magdalena Tulli,Natasza Goerke, Kinga Dunin pisująca wówczas feministyczne esejena przemian z przewrotnymi (i poczytnymi!) powieściami dla młodzieży,wreszcie – poetka Marzanna Kielar. Wymienienie wszystkichnazwisk zajęłoby, lekko licząc, jeszcze pół strony. „Nie ma lepszegosposobu dla początkującej pisarki na szybkie zaistnienie w dyskursie,niż włączyć się w przełom literacki. Ten, który pojawił się po roku1989, dawał takie możliwości” – ironicznie pisała kilka lat późniejjedna z bohaterek całego zamieszania, Filipiak, stwierdzając jednocześnie,że fenomen przez jednego z siermiężnych recenzentów nazwany„babskim przełomem” w dużej mierze okazał się zmarnowanąszansą. Zmiana kulturowego paradygmatu, obiecywana niegdyśprzez młody „BruLion”(!), nie nadeszła, modernizacja nie sięgnęłagłębszych poziomów mentalności, język komunikacji społecznej niezyskał zróżnicowania, którego pierwszym warunkiem byłoby upodmiotowienieobecności kobiet. Dlaczego tak się stało? Opór krytycznoliterackiegoestablishmentu i trwałość seksistowskich stereotypówna pewno odegrały w tym swoją rolę. Z perspektywy czasuwidać jednak, że pacyfikowanie ambitnych, feminizujących pisarekprzez szowinistycznych starszych panów i dziarskich chłopców miałocharakter rytualny. Było rodzajem hałaśliwego spektaklu dominacji,strzelaniem na postrach. Rzeczy istotne działy się gdzie indziej, z dalaod sceny, tam gdzie bezszelestnie pracowała niewidzialna ręka129