LOZAN'DAN GÜNÜMÜZE BATI TRAKYA'DA AZINLIK EĞİTİMİ ...

BİRİNCİ BÖLÜM
AZINLIK KAVRAMI
Azınlık kavramı ilk olarak 16. yüzyılda, Katoliklerle Protestanlar arasındaki din
savaşlarına son vermek üzere yapılan düzenlemelerle gündeme gelmiştir. Fransa, 1598 tarihli
Nantes Fermanı ile Protestan uyruklarına dinsel özgürlükler tanımış, toplu ibadet etmelerine
ve yurttaşlık haklarından tam olarak yararlanmalarına olanak sağlamıştır.1648 tarihli
Vestfalya Kongresi’nde alınan kararlarla “dinsel azınlıklar”dan söz edilmiştir; “din, (dil,
kültür gibi diğer belirleyici özelliklerden ziyade) azınlık haklarının esasını oluşturmaktaydı,
çünkü dini ilişkiler bu dönem Avrupa’sında farklı toplulukları birbirinden ayıran en önemli
unsurdu. 1
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren uluslararası ortamdaki gelişmelerle yoğun bir
şekilde kullanılmaya başlayan azınlık kavramı git gide yaygınlaşmıştır. Dönem uluslararası
ortamda “azınlık” politikalarının uygulanmaya başlandığı bir ortamı ifade eder. Azınlıkları
kullanmak bir devleti denetlemede adeta bir stratejidir. 2 Osmanlı İmparatorluğu’na da aynısı
olmuştur. Osmanlı bir takım grupların haklarını güvence altına almış ama bu grupların hızla
Osmanlı sisteminden ayrılma isteklerine engel olamamıştır.
Yeni ve güçsüz devletler üzerindeki ulusal azınlık hakları konusunda dış güçlerin
dayatmalarına ilk örneklerden biri, Yunanistan’ın Osmanlı’dan bağımsızlığını sağlayan 1830
Londra Protokolü’nün koşullarında görülür. Yunanistan’ın bağımsızlığını tanımanın koşulu
olarak Fransa, İngiltere ve Rusya, Yunanistan’ı yönetimi altındaki topraklar üzerinde yaşayan
Müslüman azınlığa kendi dinlerinin gereklerini yerine getirme özgürlüğü, dini kurumlarını ve
vakıflarını koruma hakkına ilişkin güvenceler vermekle yükümlü kılmışlardır. 3
Peki bu ortam nasıl oluşmuştur? Bilindiği gibi bu süreç Doğu Sorunu ile başlamıştır.
Avrupa devletleri, yayılmacı ve sömürgeci politikalarını istedikleri gibi gerçekleştirmek için
1 Zeri İnanç, Uluslararas Belgelerde Azınlık Hakları, Ankara, Ütopya Yayınevi, 2004, s. 17
2 Levent Ürer, Azınlıklar ve Lozan Tartışmaları, İstanbul, Derin Yayınları, 2003, s. 113
3 Ürer, Azınlıklar… , s.129
8