Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
PEDAGOGIJA<br />
Na osnovu postojećih činjenica,<br />
možemo govoriti o ostvarivanju<br />
cjelovitijeg sisitema odgoja i obrazovanja<br />
koji je odgovarao sveukupnom<br />
stanju prilika u srednjem<br />
vijeku. Usprkos permanentnom<br />
angažiranju vojne i upravne administracije,<br />
kultura i odgoj nisu <strong>za</strong>ostajale<br />
<strong>za</strong> ostalim evroazijskim<br />
prosvjetnim centrima. Poznati turski<br />
putopisac iz XVII vijeka, Evlija<br />
Čelebi, prolazeći kroz Novi Pa<strong>za</strong>r<br />
koji leži ”na tromeđi triju vilajeta ”,<br />
o funkcionisanju i razvitku mekteba<br />
i medresa brojkama izražava<br />
do kojih je razmjera prosvjeta toga<br />
vremena uznapredovala. Čelebi<br />
navodi, pored ostalog, da je u<br />
Novom Pa<strong>za</strong>ru bilo 5 medresa i 11<br />
sibijan mekteba, što <strong>za</strong> to vrijeme<br />
predstavlja impo<strong>za</strong>ntanu cifru.<br />
Vjerske škole – mektebi i medrese<br />
– razvijale su se prvenstveno<br />
u gradovima, a kasnije i u većim<br />
selima Sandžaka. Izvori ukazuju<br />
na veoma usklađen tempo razvoja<br />
školskih ustanova pomenutog karaktera,<br />
uprkos izvjesnoj stagnaciji<br />
koja će biti <strong>za</strong>bilježena <strong>za</strong>oštravanjem<br />
vojnih i političkih prilika u<br />
Imperiji, naročito konačnim <strong>za</strong>ustavljanjem<br />
osmanlijskog pohoda<br />
na Beč <strong>16</strong>83. godine. Niz pora<strong>za</strong>,a<br />
potom najezda austrijskih trupa<br />
nanose veliku pustoš u mnogim<br />
osmanlijskim kulturnim i privrednim<br />
centrima (Sarajevo, Novi<br />
Pa<strong>za</strong>r, Prizren, Skoplje). Tako je i<br />
Novi Pa<strong>za</strong>r u Velikom bečkom ratu<br />
(<strong>16</strong>83-<strong>16</strong>89) bio opustošen, opljačkan,<br />
spaljen i razrušen od strane<br />
austrijskog generala Pikolominija.<br />
Da bi u evropskom dijelu Carstva<br />
učvrstili svoje pozicije, Turci<br />
Osmanlije su trgovački Sandžak<br />
pretvorili u odbrambenu vojničku<br />
tvrđavu, i<strong>za</strong>bravši ga kao još<br />
jedno od područja pogodnih <strong>za</strong><br />
uspostavu kontrole nad vladajućim<br />
pozicijama.<br />
Ipak, niz mjera poduzetih na<br />
polju administrativno-teritorijalne<br />
reorgani<strong>za</strong>cije Osmanlijske Imperije<br />
sredinom XIX vijeka doprinosi<br />
poboljšanju uslova <strong>za</strong> obrazovanje<br />
na svim uzrasnim nivoima. Osim<br />
većih prosvjetnih centara priliku<br />
dobijaju i neki manji administrativni<br />
gradovi u kojima dolazi do<br />
reorgaziziranja škola i sistema<br />
obrazovanja. Zasnovana na principu<br />
multikonfesionalnog šarenila,<br />
Osmanlijska Imperija razvija i otvara<br />
nove-reorganizirane škole<br />
svjetovnog karaktera, koje su se<br />
umnogome razlikovale od ranijih<br />
vjerskih škola – mekteba i medresa.<br />
Sistem školstva u Sandžaku<br />
u drugoj polovini XIX vijeka<br />
Riječ je o sistemu koji je imao<br />
svjetovni i opšteobrazovni krakter<br />
i izgledao je ovako:<br />
Sistem školstva u Novopa<strong>za</strong>rskom<br />
sandžaku po ovom tabelarno<br />
pregledu sačinjavale su ove prosvetne<br />
institucije: mektebi, medrese,<br />
iptidaije, ruždije i idadije i<br />
jedna, a kasnije dvije <strong>za</strong>natske<br />
škole <strong>za</strong> žensku muslimansku<br />
djecu.<br />
Specijalne i<br />
stručne škole<br />
Zanatske<br />
škole (ženske)<br />
Opšte<br />
obrazovne<br />
škole<br />
Iptidaije<br />
(početna osnovna<br />
škola )<br />
Ruždije<br />
(niže<br />
gimnazije)<br />
Idadije<br />
(više<br />
gimnazije)<br />
Vjerske škole<br />
Mektebi<br />
(mesta <strong>za</strong><br />
učenje)<br />
Medrese<br />
(srednje<br />
bogoslovije)<br />
Ovakav sisitem opšteobrazovnih,<br />
a donekle i specijalnih i stručnih<br />
institiucija svjetovnog karaktera<br />
u Bosanskom ejaletu (kasnije vilajetu)<br />
pokreće Šerif Osman – paša,<br />
valija pomenutog ejaleta polovinom<br />
XIX vijeka, insistirajući kod<br />
Porte da se ovakav sistem školstva<br />
proširi na Bosanski vilajet, jer će to<br />
mnogo koristiti ugledu carstva.<br />
Ovaj sisitem naišao je na brzi prijem<br />
i primjenu, osobito kod uglednih i<br />
imućnih ljudi koji su shvatali značaj<br />
opšteobrazovnih škola i pozdravljali<br />
ovakvu odluku Porte.<br />
Šerif Osman-paša je <strong>za</strong> devet<br />
godina svog boravka i upravljanja<br />
preporodio Bosanski vilajet i na<br />
polju prosvjete mnogo učinio ”tako<br />
da su mnoga djeca izučila nauke da<br />
se mogu u carsku službu u kancelarije<br />
uzeti ”.<br />
Ove škole bile su pristupačnije<br />
vojno–politički privilegiranom<br />
sloju: činovnicima, trgovačkoj bužoaziji<br />
i imućnijim, uglednijimm<br />
građanima, ali ne i siromašnijim<br />
slojevima. No bez obzira na takav<br />
splet okolnosti, ovaj sistem je uzeo<br />
maha i učvrstio se na širem području<br />
Bosanskog vilajeta, odnosno<br />
Novopa<strong>za</strong>rskog sandžaka kao njegovog<br />
sastavnog dijela.<br />
Sa burnim razvitkom gradova,<br />
porastom stanovništva u njima, plodotvornim<br />
uticajem na svijest ljudi<br />
i <strong>za</strong>htjevom <strong>za</strong> daljnje unaprijeđenje<br />
sistema školstva, u Sandžaku se broj<br />
škola rapidno povećavao, što se vidi<br />
iz izvoda iz Bosansko – hercegovačkog<br />
klasifika (kalendara) <strong>za</strong> 1875.<br />
godinu, priloženog uz četvrtu stranicu<br />
ove teme.<br />
Iz izvoda se vidi da je u gradovima<br />
Novopa<strong>za</strong>rskog sandžaka u<br />
drugoj polovini XIX vijeka, pored<br />
ostalih, bilo značajnih objekata: tri<br />
medrese, četiri ruždije, pedeset dva<br />
mekteba, četrdeset šest ”vjerskih“<br />
škola ” sa velikim brojem djece u<br />
njima. Ove brojke dokazuju izvestan<br />
napredak i razvoj prosvjete u<br />
Sandžaku. Iz njega se može vidjeti<br />
da je te škole posjećivalo preko 5 –<br />
6 hiljada djece Sandžaka.<br />
Da je osmanlijski obrazovni sistem<br />
ubr<strong>za</strong>no forsirao nove škole<br />
opšteobrazovnog i stručnog karaktera<br />
može se <strong>za</strong>ključiti iz govora<br />
pojedinih istaknutih ličnosti<br />
Osmanlijske imperije. Pošto je Novopa<strong>za</strong>rski<br />
sandžak pripadao Bosanskom<br />
vilajetu, radi ilustracije,<br />
navodimo jedan dio govora valije<br />
pomenutog vilajeta, Šerif Osman<br />
– paše koji je, apelujući na mase da<br />
se kulturno–prosvjetno uzdižu, između<br />
ostalog rekao: ’’Potrebno je da<br />
se narod uči čitati i pisati, i time da<br />
odgoni neznanje koje ga je obuzelo. I<br />
Januar - Decembar 2009. 157
Change language