Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ljeva i <strong>za</strong> ekspanziju koja je bila<br />
usmjerena ka dubljem prodoru u<br />
zemlje Balkanskog poluostrva.<br />
Rijetko su gdje osobine geografskog<br />
položaja bile od tako velikog<br />
utjecaja na kretanje stanovništva i<br />
njegovu, relativno, jedinstvenu, ali<br />
u mnogo čemu specifičnu etnografsku<br />
kompoziciju, kao što je to<br />
slučaj u Novopa<strong>za</strong>rskom Sandžaku,<br />
čije jezgro pretstavlja Novi<br />
Pa<strong>za</strong>r sa širom okolinom.<br />
Zahvaljujući svom geografs -<br />
kom položaju, u centralnom dijelu<br />
Balkanskog poluostrva, Novi Pa -<br />
<strong>za</strong>r je sticajem okolnosti postao<br />
tra n zi tna zona između centralnih<br />
dijelova Evrope na sjeveru i me -<br />
dite ranskog područja na jugu. S<br />
druge strane, preko novopa<strong>za</strong>rskih<br />
predjela, od davnina je prolazila<br />
ko pnena putna ve<strong>za</strong> koja je spajala<br />
<strong>za</strong>padne oblasti Male Azije sa Jadranskim<br />
primorjem, a ta činjenica<br />
nije bila bez uticaja na<br />
et ničku kompoziciju<br />
sta novništva. Zahvaljujući<br />
trgovini, u prvo vrijeme<br />
posebno ka ra vanskoj,<br />
kroz novopa<strong>za</strong>rsku<br />
oblast otpočela su<br />
veoma rano strujanja<br />
različitog stanovništva<br />
koja su ostavljala svoje<br />
tragove, ili pak, uslijed<br />
kraćih ili dužih <strong>za</strong>državanja,<br />
na izvjesnim mjestima,<br />
utjecala na<br />
et ničku kompoziciju<br />
stanovništva. Važnost<br />
koju je u tom pogledu<br />
imao Novopa<strong>za</strong>rski<br />
kraj, najbolje potvrđuje razvijenost<br />
i nekadašnja struktura novopa<strong>za</strong>rske<br />
čaršije, na čiju se funkcionalnost<br />
odrazilo i, relativno rano,<br />
prisustvo jevrejskog stanovništva,<br />
koje se, što se tiče ovog dijela Sandžaka,<br />
jedino ovdje <strong>za</strong>držao sve do<br />
Drugog svjetskog rata. Slično je<br />
bilo i sa drugim etničkim grupama<br />
koje su se manje ili više <strong>za</strong>državale<br />
na ovom području, osobito u vrijeme<br />
kada je Novi Pa<strong>za</strong>r imao<br />
važnu ulogu u kopnenoj trgovini,<br />
a posebno u povezivanju Sarajeva,<br />
Skoplja i Soluna sa jedne, i gradova<br />
na Crnomorskom i Jadranskom<br />
primorju, na drugoj strani. Tu<br />
ulogu u oblasti spajanja i prožimanja,<br />
koja je veoma bitna <strong>za</strong> etničke<br />
procese, Novi Pa<strong>za</strong>r je <strong>za</strong>držao sve<br />
do današnjeg doba.<br />
U doba Turaka Osmanlija, Novi<br />
Pa<strong>za</strong>r je kao grad koji se nalazio na<br />
raskšću tri vrlo značajna putna<br />
pravca, veoma napredovao. Bio je<br />
u dodiru sa tri veće i nekoliko manjih<br />
zvjezdasto rasporijeđenih <strong>riječ</strong>nih<br />
dolina, što je u mnogome<br />
utjecalo na njegov dalji razvitak, jer<br />
je čitava njegova okolina postala<br />
stjecište stanovništva koje je pristi<strong>za</strong>lo<br />
sa različitih strana. Novi Pa<strong>za</strong>r<br />
<strong>za</strong>pravo postaje čvorna komunikacija<br />
cijelog Sandžaka, ali i veoma<br />
aktivan trgovački centar, drugim<br />
iječima, postaje spona između<br />
Istoka i Zapada.<br />
Stara čaršija koje više nema<br />
Glavnu etničku masu činili su<br />
Srbi i muslimani (naročito Boš njaci),<br />
a u znatnom dijelu bilo je Tu raka,<br />
Jevreja, Vlaha, Roma, Albanaca, ug -<br />
l a vnom u gradskim i varoškim naseljima.<br />
Relativno kratko vrijeme<br />
<strong>za</strong>državali su se u ovoj ob lasti i Čer -<br />
ke zi. Ovakvom kretanju sta no -<br />
vništva pogodovale su dobre ge -<br />
o grafske veze i srazmerno razvi je na<br />
mreža puteva preko koje su No vi<br />
Pa<strong>za</strong>r i njegova okolina bili po -<br />
ve<strong>za</strong>ni sa znatno dubljim <strong>za</strong>leđem.<br />
Migracije<br />
Proces doseljavanja i iseljavanja<br />
u širem novopa<strong>za</strong>rskom kraju od -<br />
vijao se, skoro, neprekidno. Ovome<br />
su znatno doprinijele i sfere utjecaja<br />
koje prirodno gravitiraju pre -<br />
ma Novopa<strong>za</strong>rskom polju. Ovaj<br />
pro ces bio je uslovljen i ekonomskim<br />
činjenicama i društveno historijskim<br />
zbivanjima.<br />
Relativno pitoma Novopa<strong>za</strong>rska<br />
kotlina bila je privlačna meta <strong>za</strong><br />
spuštanje stanovništva iz planinskih<br />
predjela i predstavljala samo<br />
jednu od stepenica kojom je ostvarena<br />
težnja planinskih stočara da se<br />
domognu, na bilo koji način, pitomijih<br />
zemljoradničkih regiona, od<br />
kojih su u izvjesnoj mjeri bili <strong>za</strong>visni,<br />
uostalom kao i zemljoradnici<br />
od njih. Tako je Pešterska visoravan<br />
postala rasadnik, sa kojeg se<br />
višak stanovništva, kad god su to<br />
prilike dozvoljavale, spuštao<br />
u petokraki zvjezdasti<br />
sliv, tačnije, po<strong>riječ</strong>ja<br />
Raške, Ljudske, Jošanice,<br />
Trnavice i Deževske rijeke,<br />
naseljavajući relativno<br />
visoko njihove pri -<br />
obalne strane.<br />
Na osnovu pisanih<br />
podataka može se <strong>za</strong>ključiti<br />
da je bilo i prisilnog<br />
preseljavanja stanovništva<br />
iz udaljenijih regiona,<br />
koja su po svojoj<br />
prilici diktirali kako ekonomski<br />
tako i politički<br />
razlozi.<br />
Bez sumnje, raseljavanja<br />
stanovništva uslovljavaju i<br />
drugi činioci, među kojima su osim<br />
progona, ratova, krvne osvete i<br />
drugih faktora, <strong>za</strong>majac migracija<br />
predstavljali i ekonomski činioci.<br />
Novi Pa<strong>za</strong>r je kao trgovački centar,<br />
naročito u <strong>za</strong>tišju između ratova,<br />
bio veoma privlačno stecište<br />
<strong>za</strong>natlija, trgovaca i drugog, pretežno,<br />
gradskog življa. To se da <strong>za</strong>ključiti<br />
iz činjenice što se Novi<br />
Pa<strong>za</strong>r veoma rano pominje kao najnaseljenija<br />
varoš na “Dubrova-<br />
Januar - Decembar 2009. <strong>16</strong>3
Change language