Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Antropogeografska<br />
i demografska prošlost<br />
Mada je Novi Pa<strong>za</strong>r činio zonu<br />
spajanja i prožimanja znatno udaljenih<br />
oblasti i često predstavljao<br />
neku vrstu sa bi rnog centra <strong>za</strong> dalje<br />
pokrete, ipak je i u samom gradu i<br />
njegovoj okolini očuvan značajan<br />
broj historijskih spomenika koji su<br />
nepobitni svjedoci hi storijske prošlosti<br />
stanovništva cijelog novoparskog<br />
kraja. 1<br />
Razumije se, tih graditeljskih<br />
tragova je najviše iz srednjeg vijeka,<br />
jer je na po me nutom području<br />
svojevremeno bilo saborište srednjovekovne<br />
srpske države i utvrđenje<br />
Ras. Ima izvora u kojima je<br />
Deževa naznačena ne samo kao<br />
stara kraljevska prestonica, već i<br />
kao jako sre di šte Bogomila. Osim<br />
toga, tu su ostaci drevnog rimskog<br />
i starog srednjovjeko vnog Trgovišta<br />
koje se pominje kao trgovački centar,<br />
po mišljenju mnogih, najvažnije<br />
mjesto (od <strong>13</strong>46. do 1459.) na drevnom<br />
trgovačkom putu između Dubrovnika<br />
i Niša, što, istovremeno,<br />
svjedoči o priličnoj naseljenosti stanovništva<br />
u pome nutom središtu i<br />
njegovoj okolini.<br />
O historijskoj prošlosti stanovništva<br />
Novog Pa<strong>za</strong>ra i njegove<br />
oko line pisali su brojni naučnici,<br />
putopisci i demografi. Profesor J.<br />
Dedijer piše da pri kraju XV vijeka<br />
nestaje ime Trgovište, a javlja se da -<br />
na šnje ime Novi Pa<strong>za</strong>r (tur. Yeni<br />
Pa<strong>za</strong>r). Brojni putopisci koji su<br />
ovu da još od XVI vijeka prolazili<br />
tvrde da je Novi Pa<strong>za</strong>r najveće na -<br />
se lje na “Dubrovačkom putu” između<br />
Dubrovnika i Niša, sa 6.000<br />
kuća, mnogim džamijama, karavan<br />
sarajima i dugačkim ba<strong>za</strong>rom,<br />
čije su stanovništvo sačinjavali<br />
“Tu rci”, Dubrovčani i Mlečani. Stanovnici-katolici<br />
su u gradu čak u<br />
jednoj od kuća imali i kapelu.<br />
Među tim od XVII stoljeća, Novi<br />
Pa<strong>za</strong>r počinje da gubi primat i silan<br />
trgovački značaj, a naročito posrće<br />
od vremena Velikih seoba stanovništa<br />
(<strong>16</strong>83-<strong>16</strong>99) i krvavog po-<br />
<strong>16</strong>2 Januar - Decembar 2009.<br />
hoda Karađorda, krajem proljeća<br />
1809.godine. 2 Zbog posljedica stradanja<br />
i paljevina grada i njegove<br />
okoline došlo je do velikih migracija<br />
stanovništva svih naroda pogođenih<br />
nemirima.<br />
Putopisci Pukvilj, Giljferding,<br />
Ami Bue i drugi pišu o opadanju<br />
broja stanovništva i slabom oporavku<br />
grada i njegovog okruženja.<br />
Novi Pa<strong>za</strong>r se nešto kasnije, u izvesnoj<br />
mjeri oporavio, postajući glavno<br />
sjedište muslimanskih be g -<br />
ova, 3 ali je nakon odlaska Osmanlija,<br />
naročito poslije teških godina<br />
Balkanskih ratova i Prvog svjetskog<br />
rata, primjetna njegova privredna<br />
i urbana stagnacija.<br />
U to vrijeme su u gradu domini -<br />
rali trgovci, <strong>za</strong>natlije, ali su brojna<br />
gradska naselja osim “jerlija” (tur.<br />
mještani) naselili “muhadžiri” do -<br />
se ljeni iz Bosne i Hercegovine. U<br />
gradu je bio i izvjestan broj pekara i<br />
privrednika iz Đakovice i okoline<br />
koji su držali hanove i bavili se ku -<br />
ju ndžilukom i proizvodnjom hljeba.<br />
Kada je u pitanju historijska<br />
pro šlost stanovništva, osim Bošnjaka<br />
i Srba, bilo je i Roma, čije se<br />
prisustvo u ovom kraju vezuje <strong>za</strong><br />
početak osmanlijske vladavine. 4<br />
Kako navodi T. Đorđević, u No -<br />
vom Pa<strong>za</strong>ru je bilo 20 do 40 čerkeskih<br />
kuća. Naim, oni su se krajem<br />
XIX vijeka odvojili od kosovskih<br />
Čerke<strong>za</strong> i dospeli u naše krajeve.<br />
Međutim, satirale su ih razne bolesti<br />
i prisile na raseljavanje tako da<br />
danas na njih jedino podsjeća “Čerkez<br />
mahala”, koja je po njima i dobila<br />
ovo ime.<br />
Najstarija je ipak kolonija jevrejskih<br />
doseljenika koja se ovde da -<br />
vno formirala, najvjerovatnije u<br />
XVI vijeku (E. Mušović). Došli su<br />
kao trgovci i pored rijeke Raške os -<br />
no vali svoju koloniju. Prema po da -<br />
cima G. Gravijea, 1912. godine je u<br />
No vom Pa<strong>za</strong>ru bilo je oko 50-tak<br />
jevrejskih domova. Činjenice navode<br />
na pretpostavku da su se u<br />
gradu održali <strong>za</strong>hvaljujući prilično<br />
ujednačenom priraštaju. O njihovom<br />
dolasku E. Mušović piše slje -<br />
de će: “Moglo je to da bude i XVI<br />
stoljeće, kada je Novi Pa<strong>za</strong>r igrao<br />
vrlo važnu ulogu u trgovini i bio<br />
ve<strong>za</strong> između Sarajeva, Skoplja i Soluna”.<br />
Ova jevrejska novopa<strong>za</strong>rska<br />
kolonija, je svoje porijeklo vodila<br />
od španskih jevreja iz Sarajeva, od<br />
kojih su u Novi Pa<strong>za</strong>r dospjele, po<br />
Mušoviću, jedna do dvije porodice.<br />
Ističe se da su <strong>za</strong> vrijeme Turske<br />
uprave bili pokorni, mirni i da su s<br />
uspjehom obavljali svoj omiljeni<br />
posao–trgovinu, pa su se <strong>za</strong>hva -<br />
ljuju ći tim okolnostima postepeno<br />
umnožavali i razvijali u prilično<br />
ujednačenom priraštaju.” Ejup<br />
Mu šović, također, ističe da je<br />
prema <strong>za</strong>pisima Amadeja iz 1807.<br />
godine, Novi Pa<strong>za</strong>r imao 15.000<br />
sta novnika, od kojih je stotinu Jevreja.<br />
Danas na njih podseća “Jevrejsko<br />
groblje” koje se nalazi u<br />
Potok mahali, ali i neke njihove porodične<br />
kuće .<br />
Kao što se iz navedenog može<br />
vidjeti, stanovništvo Novog Pa<strong>za</strong>ra<br />
i okoline, imalo je relativno burnu<br />
istorijsku prošlost, ali je ipak odoljelo<br />
svim nedaćama i uspjelo da<br />
sopstveni kontinuitet očuva prirodnim<br />
priraštajem i povremenim<br />
mehaničkim prilivom (doseljavanjem),<br />
naročito protjeranog muslimanskog<br />
stanovništva iz Bosne i<br />
Hercegovine i nekih današnjih crnogorskih<br />
gradova u kojima su<br />
predstavljali većinu (Podgorica,<br />
Nikšić, Kolašin, Mojkovac i dr.)<br />
Kada je <strong>riječ</strong> o historijskoj prošlosti<br />
ovoga kraja, uočeno je u an -<br />
tro pogeografskim i etnološkim<br />
pro učavanjima da izvjesne oblasti<br />
imaju, pored privrednih i društvenih,<br />
i funkciju spajanja i prožimanja<br />
različitih naroda. Jedna od<br />
takvih oblasti je novopa<strong>za</strong>rska, sa<br />
Novim Pa<strong>za</strong>rom kao glavnim gradom,<br />
po kojoj se kasnije širio i razvijao,<br />
a svojevremeno i dobio ime<br />
Novopa<strong>za</strong>rski Sandžak. 5 Istina,<br />
ovo ime je u početku nametnula<br />
osmanlijska administracija, ali su<br />
ga kasnije prihvatile i mnoge hrišćanske<br />
države, koristeći ga <strong>za</strong><br />
ostvarivanja svojih političkih ci-
Change language