Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
VJERSKO OBRAZOVANJE U<br />
NAŠE MODERNO DOBA<br />
(Naučno raspoloženje<br />
okupacione uprave)<br />
Potpisivanjem protokola Berlinskog<br />
kongresa u čijem se članu 25.<br />
utvrđuje odluka o tome da se Bosna<br />
i Hercegovina preda na upravljanje<br />
Austrougarskoj, <strong>13</strong>. jula 1878, većina<br />
naših muslimana se suočava sa potpuno<br />
neiskušanim civili<strong>za</strong>cijskim<br />
tokom i novim sveukupnim životnim<br />
pogledima. Globalna i gruba<br />
spoznajna, vrijednosna i društvena<br />
prekretnica njih je usmjeravala ka<br />
uspostavljanju modernog poretka koji<br />
je, u skoro svim različitim dimenzijama<br />
i detaljima, ilustrovao znakove<br />
tuđeg, neshvatljivog i omalovažavajućeg<br />
identiteta. Naime, u prvim godinama<br />
nakon 1878, konstantan<br />
civili<strong>za</strong>cijski polet i briljantno učevno<br />
obogaćenje iz vremena dominacije<br />
svete kulture religije propraćeni su<br />
kolektivnom intelektualnom ćutnjom<br />
i društvenom klonulošću muslimana<br />
usljed prodora svjetovnog okupatora.<br />
Pod pritiskom mnogostrukih fizičkih<br />
represija, prijetnji i po ni žavanja,<br />
<strong>za</strong>strašeni i progonjeni muslimani<br />
su, unutar najdubljih sfera svog<br />
bića, njegovali negodovanje prema<br />
sultanovom nemaru i istovremeno<br />
duboki prezir, ogorčenje i odvratnost<br />
prema novoj vlasti, kulturi i civili<strong>za</strong>ciji<br />
koje je nametala <strong>za</strong>padna sila.<br />
Osvježavajući duše i misli sjećanjem<br />
na svoju ponosnu naučnu tradiciju i<br />
na svoje mnogobrojne velikane kojima<br />
se diči cjelokupan islamski svijet,<br />
muslimani nisu nipošto mogli da<br />
budu pokoreni, osim u slučaju da se<br />
temeljno ugroze fundamentalni principi<br />
njihove učenosti i uspostavi inovativan<br />
pojam nauke koji će pre -<br />
thodne intelektualne tradicije poistovjetiti<br />
sa sujeverjem, te nakon toga,<br />
ranije naučnike diskreditovati i njihove<br />
spise istisnuti iz naučne baštine<br />
naroda.<br />
Tako, Austrougarska nameće<br />
nužnost posvjetovljenja i tobožnjeg<br />
osavremenjivanja obrazovnog sistema<br />
religioznih muslimana odmah<br />
od početka septembra 1878. u anonimnom<br />
članku „Za prosvjetu“, u<br />
službenim „Bosansko-hercegovačkim<br />
novinama“. U tom članku pre-<br />
66 Januar - Decembar 2009.<br />
poručuje se ograničavanje broja vjerskih<br />
škola, te svođenje vjerske nastave<br />
na manji obim i uvođenje<br />
svjetovnih predmeta. 26 Od izuzetnog<br />
značaja je ovdje obratiti pažnju na to<br />
da sama sintagma svjetovnih nauka,<br />
proistekla iz empirističke definicije<br />
nauke i potpuno strana religijskom<br />
spoznajnom stadijumu – igra ulogu,<br />
kod nas, najsnažnijeg instrumenta u<br />
globalnom procesu muslimanskog<br />
samootuđenja. Jer, prema religijskom<br />
pogledu, sve su nauke svete, s<br />
obzirom na to da svaka nauka, čak i<br />
ona čisto empirijska, predstavlja<br />
jednu manifestaciju neograničenog<br />
znanja božjeg i crpi svoju izvjesnost<br />
iz metafizičkih principa. Međutim,<br />
usljed oskudnog poznavanja rezultata<br />
filozofskih udubljivanja u suštinu<br />
religijske i moderne nauke,<br />
naši kulturni i književni intelektualci<br />
i njihovi saradnici iz klera, odomaćuju<br />
taj oskrvnjen koncept i lišavaju<br />
svoj narod mogućnosti da se definiše<br />
i realizuje novo rješenje prema kojem<br />
će oni, i u nametnutim uslovima dominacije<br />
tuđe sekularne civili<strong>za</strong>cije,<br />
ostati privrženi spoznajnim teomonističkim<br />
principima svoje religije.<br />
Zato se, u potpunosti, slažemo sa<br />
Mustafom Imamovićem, kada on<br />
konstatuje da su naši muslimani<br />
„godinama posle okupacije, prepušteni<br />
sami sebi, politički neorganizovani<br />
i bez ikakvog oslonca izvan<br />
Bosne... morali prihvatiti novu civili<strong>za</strong>ciju<br />
ili propasti“. 27<br />
Modernistički austrougarski poredak<br />
morao je da se okomi i na ob -<br />
ra zovne stubove raskošne baštine<br />
tradicionalne učenosti, pa su promje -<br />
ne u programu i uvođenje svjetovnih<br />
predmeta, od početka oku pacije, bili<br />
uslovi Austrougarske <strong>za</strong> izdržavanje<br />
Gazi Husrev-begove i svih ostalih<br />
medresa. Ove medrese su, po predstavnicima<br />
nove uprave, bile konzervativne,<br />
na<strong>za</strong>dne, neorganizovane,<br />
<strong>za</strong>ostale 28 i nisu odgovarale <strong>za</strong>htjevima<br />
više škole. Međutim, kako je<br />
smatrala da, zbog potencijalnog „fanatičkog“<br />
otpora, nije bilo moguće<br />
da se sprovedu reforme u medresama,<br />
Austrougarska je pristupila lukavom<br />
planu stvaranja novih ri valskih<br />
škola sa modernim religioznim<br />
sadržajem i ambijentom i otvorila u<br />
Sarajevu dvije takve škole modernog<br />
tipa: Šerijatsko-sudačku školu i Da -<br />
rul-mualimin. Elitna i posebno gle -<br />
da na od strane Austrougarske Šerijatsko-sudačka<br />
škola (Mekteb-i nuvab)<br />
je osnovana 1887. i obrazovala je ka -<br />
dar koji će dobro poznavati šerijat i<br />
isto vremeno „se uputiti u promijenjene<br />
pravne prilike“. Među profesorima<br />
u ovoj školi bili su trojica reisul-ulema:<br />
Mehmed Teufik A<strong>za</strong>pagić,<br />
Sulejman Šarac i Džemaludin Čaušević<br />
i istaknuti književnici Edhem<br />
Mulabdić i Osman Nuri Hadžić.<br />
Darul-mualimin (Učiteljska ško -<br />
la) je utemeljena 1891. i pružala je<br />
pomoć Gazi Husrev-begovoj medresi<br />
kao servis <strong>za</strong> izučavanje svjetovnih<br />
predmeta. Naime, medresanti<br />
Gazi Husrev-begove medrese su već<br />
u školskoj 1891/92. godini pohađali<br />
svjetovne predmete u Darul-mualiminu,<br />
pa je 19<strong>13</strong>. škola Darul-mualimin<br />
prešla u zgradu medrese, da bi<br />
se u školskoj 1917/18. godini ove<br />
dvije škole sjedinile, iako je svaka <strong>za</strong>držala<br />
svoje programe i nastavnike. 29<br />
Bilo je u ono vreme još nekoliko<br />
velikana među našim klerom, čiji su<br />
životi odisali aromom nebeskog sjaja<br />
sakralnih praskozorja. Već smo spominjali<br />
mostarskog muftiju Ali Fe -<br />
hmi-efendiju Džabića, koji je na čelu<br />
odbora od dvanaest osoba, i<strong>za</strong>branog<br />
u Mostaru 5. maja 1899, uspostavio<br />
i predvodio, sa središnjom ulo -<br />
gom Gazi Husrev-begove medrese,<br />
„Pokret <strong>za</strong> vjersku i vakufsko-mearifsku<br />
autonomiju“. Predstavnici Pokreta<br />
<strong>za</strong> vjersku i vakufsko-mea rifsku<br />
autonomiju su, između ostalog,<br />
naširoko raspravljali o tome kakav<br />
mearif treba muslimanima, a kakav<br />
mearif želi da finansira austrougarska<br />
vlast u Bosni i dobili potpuno masovnu<br />
podršku od muslimana u cijeloj<br />
Bosni i Hercegovini. I Srbi iz Bosne<br />
su, sa <strong>za</strong>htjevom o „crkveno-školskoj<br />
autonomiji <strong>za</strong> Srbe“ značajno sarađivali<br />
sa Džabićem i tako afirmisali<br />
svetu netrpeljivost grandioznog bogatstva<br />
svog pravoslavnog spoznajnog<br />
stadijuma prema naučnim i<br />
društvenim nasrtajima modernog<br />
sekularnog poretka. Nažalost, negdje<br />
sa 1904. godinom <strong>za</strong>vršava se<br />
prva etapa Pokreta <strong>za</strong> vjersku i vakufsko-mearifsku<br />
autonomiju bez<br />
većih i konkretnih rezultata, dok su<br />
se prilike u Gazi Husrev-begovoj
Change language