Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije

mada u okviru njih postoji i manji
broj reči koje poreklom pripadaju
turskoj jezičkoj porodici, ali se genaološki
razlikuju od onih preuzetih
iz osmanskog jezika. 9
“U našim turcizmima ogleda se
čitav život onog dijela naših naroda
koji je bio u viševjekovnim tješnjim
vezama sa Turcima”, ističe
Asim Peco. Naime, turcizmi su
ostavili dubokog traga u mnogim
područjima ljudskog života i delatnosti,
tako da dobar deo njih i
danas žive kao nezamenljive reči
ili, pak, kao reči koje se upotrebljavaju
uporedo sa domaćim.
Kada je u pitanju govor Ibarskog
Kolašina, uočava se da je
osmanlijsko leksičko nasleđe najbogatije
u nekoliko oblasti materijalne
i duhovne kulture, tj. u onima
u kojima je njihov jezik najviše uticao
na jezik i život žitelja ove regije.
Posmatrano po semantičkim grupama
turcizmi su najzastupljeniji u
terminologiji koja se odnosti na pokućstvo,
posuđe i druge stvari iz
domaćinstva: asura, bakrač, bardak,
bešika, bučuk, vuruna, degrme, zembilj,
ibrik, jandžik, jatagan, kandilo,
lamba, legen, mangal, minder, mušema,
otoman, sadžak, sač, sepet, sinija,
skamlija, sovra, sulundar, tas,
tabla, takum, tava, tendžera, tekne,
ćasa, ćilim, ćup, fenjer, fildžan, furuna,
hasura, čanak, čiviluk, činija, čekija,
čokanjče, džezva, šiše.
Značajan udeo zauzimaju lekseme
koje se odnose na građevinarstvo,
zgrade i građevinski
materijal: ambar, apsana, atula, baskija,
basamak, duvar, japija, jekser,
kube, merdevine, mertek, pajanta,
perda, pervaz, pendžer, tezgere, ćenefa,
ćerpič, ćeramida, ćepenak, ćerčiva,
ćiler, ćuprija, hajat, hamam, čardak, čivija,
šindra.
Veliki broj leksema nalazi se u
vezi s odevnim predmetima, obu-
28 Januar - Decembar 2009.
*
9. S. Petrović, Istorijat i stanje proučavanja turcizama…, 110.
10. A. Peco, Turcizmi u Vukovim…, 223.
ćom i nakitom: burma, gajtan, dimije,
đerdan, zar, zubun, japundže,
jelek, jorgan, kaftan, miltan, palta,
pantole, puljka, toka, ćurak, ćulav,
učkur, feredža, fustan, čakšire, čalma,
džamadan, šamija, šal.
S obzirom na to da su Turci –
Osmanlije na ove prostore kao deo
svoje, tj. orijentalne kulture doneli
i mnoštvo novina u sferi kulinarstva,
otuda ne čudi što su nazivi
pojedinih jela, pića i začina do
danas očuvana u njihovom izvornom
obliku: đevrek, zejtin, janija,
juvka, kafa, kajmak, kačamak, lokum,
pogača, pastrma, rakija, somun, simit,
toz, turšija, halva, čaj, šerbet.
Svojom brojnošću ističe se i
grupa leksema vezanih sa religijom,
pre svega islamom: alah, amajlija,
aman, aram, valah, dova, ejvala,
inšala, kaurin, ramazan, džamija, kao
i ona koja se odnosi na neke geografske
i topografske pojmove, kao što su: bair,
ilidža, jaruga, jalija, jarak, jendek, kasaba,
kaldrma, mahala, majdan, pijac,
čaršija, džada.
Poseban semantički krug čine
nazivi pojedinih zanimanja, zanatlijskih
i drugih alatki, te građanskih
titula i staleža: jege, budak,
ćuskija, terzija, tokmak, kalfa, efendija,
kadija, kiradžija, ćata, hećim, džambas.
R E Č N I K
1. aber – od arapske reči “habar” (“vest;
glas”). U turskom “haber”. U govoru Ibarskog
Kolašina “vest; poruka; novost; glas”.
2. avlija – ovaj termin predstavlja grcizam
(“avlı”) koji se odomaćio posredstvom
turskog jezika pa se smatra turcizmom. U
turskom “avlu” (“dvorište; atrijum”). U govoru
I. Kolašina “ograđeno dvorište”.
3. adet (hadet) – od arapske reči “adalt”
(“običaj”). U turskom “adet” (“običaj; navika;
tradicija”). U govoru I. Kolašina “običaj”.
4. aga – u turskom reč “aga” najpre je imala
značenje “veliki; stariji”) dok je kasnije dobila
značenje “gospodin; starešina; zapovednik”
i upotrebljava se kao počasni naziv za svakog
onog ko ne pripada inteligenciji ili plemstvu.
U govoru I. Kolašina “starešina”.
5. azgin – adjektivna izvedenica od
turskog glagola “azmak” (“pomamiti se; postati
obestan; podivljati; razjariti se”). U gov-
oru I. Kolašina “silan”.
6. air – od arapske reči “hayr” (“dobro;
dobar”). U turskom “hayır” (“sreća; dobrota;
korist; dobro delo”). U govoru I. Kolašina
“sreća; korist”.
7. ajat – od arapske reči “hait” (“zid”). U
turskom “hayat” (“spoljni hodnik od kućnih
vrata do uličnih vrata avlije”). U govoru I.
Kolašina “prostor između kuće i kapija koji
je pod krovom”.
8. ajvan – od arapske reči “haywan”
(“stoka; životinja”). U turskom “hayvan”
(“marva; stoka; zver; životinja”). U govoru
I. Kolašina “stoka”.
9. ajduk – od arapske reči “haydud” koja
predstavlja infinitiv glagola “hada”
(“odmetnuti se”). U turskom “haydut”
(“drumski razbojnik; odmetnik od vlasti;
lopov”). U govoru I. Kolašina “odmetnik”.
10. akšam – prema Škaljiću, mišljena o etimologiji
ove reči su podeljena – jedni tvrde da
je izvorno persijska, a drugi da je turska. U
turskom “akşam” znači “prvi mrak; zalazak
sunca; veče”). U govoru I. Kolašina “suton”.
11. akšamhajrula – ovaj pozdrav vodi
poreklo od turskog “akşam hayırola!” (“neka
je dobro veče!”). U govoru I. Kolašina
“dobro veče!.
12. akrep – od arapske reči “aqrab” (“škorpija”).
U turskom “akrep” (“škorpija”). U
govoru I. Kolašina “rugoba; nakaza”.
13. alen – izvedenica od persijske reči “al”
(“otvoreno crven; rumen”). U turskom “al”
(“crven”). U govoru I. Kolašina “crven”.
14. alakati – glagol izveden od uzvika
“Alah! Alah!” koji se uzvikivao u borbi
(“Bože! Bože!”) ili se upotrebljavao kao izraz
čuđenja ili snebivanja. U govoru I. Kolašina
“vikati; galamiti”.
15. alal – izraz nastao od arapske reči
“halal” (“ono što je verski dozvoljeno; ono
što je blagosloveno; na pošten način
stečeno”). U turskom “helal etmek” (“ustupiti;
pokloniti; oprostiti uz prizivanje Boga
za svedoka”). U govoru I. Kolašina “nešto
pravedno”.
16. alah – arapski termin “Allah” (“Bog”).
U turskom “Allah” (“Bog”). U govoru I. Kolašina
“Bog”.
17. alaturka – vodi poreklo od francuske
reči “ala” (“kao; po”) i “turc” (“turski”). U
turskom “alaturka” (“na turski način; po
turski”). U govoru I. Kolašina “na turski
način”.
18. amidža – od arapske reči “amm”
(“stric”). U turskom “amca” (“stric”). U govoru
I. Kolašina “stric”.
19. amajlija – od arapske reči “hama'il”
(“kaiš; sveza od sablje”). U turskom
“hamaylı” (“mala knjižica sa izrekama iz
Kur'ana i molitvama na arapskom jeziku
koja se obično nosi u kožnoj ili platnenoj
kesici”). U govoru I. Kolašina “hodžin
zapis”.