Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
NOVE KNJIGE<br />
Snaga dokumentacionog materijala<br />
(tekstovi i stare fotografije) je<br />
jedan od najsnažnijih argumenta<br />
koje autor pretače u sjećanje na vrijeme<br />
bošnjačkog <strong>za</strong>jedništvo, od<br />
kojeg je najveću korist izvukla ondašnja<br />
sjenička kultura.<br />
Ova svojevrsna hatarnama ne<br />
govori o negativnim svojstvima<br />
ideologije Kraljevine Jugoslavije,<br />
već parcijalno ocjenjuje period koji<br />
je prethodio pojavi Gajreta. Oblikovana<br />
na ovakav način, studija<br />
Nadira ef. Dacića ističe primarno<br />
dokumentarno-faktografski način<br />
u bošnjačkom znanstvenom stvaralaštvu.<br />
Njenu strukturu čini autorov<br />
napor da se osvrne na vakat<br />
koncentričnih historijskih krugova,<br />
kada pripadnici nekadašnje<br />
građanske klase sjeničkih Bošnjaka,<br />
uz pomoć iskustva sa ranije<br />
konstituiranim konviktima i pododborima<br />
širom zemlje, pristupaju<br />
konkretnim koracima -<br />
formiranju Društva.<br />
Dirljiva je piščeva rekonstrukcija<br />
historijskog znanja i neznanja o<br />
javnom i kulturnom životu Sjeničana,<br />
u kojoj se slikom i muhabetom<br />
generira pamćenje i <strong>za</strong>borav i<br />
ostavlja prostor da o svemu vakat<br />
progovori.<br />
U ondašnjoj državnoj <strong>za</strong>jednici<br />
(Kraljevini), odbori kulturno-prosvjetnog<br />
društva muslimana „Gajret”<br />
nastaju u veoma teškim<br />
društveno-političkim okolnostima.<br />
Potsjetimo djelimično na stanje u<br />
Sandžaku u vrijeme između dva<br />
svjetska rata: bilans prvog poslijeratnog<br />
popisa stanovništva iz 1921.<br />
godine kazuju da je u Sandžaku živjelo<br />
oko <strong>16</strong>7.632 stanovnika. Stanje<br />
u seoskoj privredi je bilo veoma<br />
složeno, bez pravih uslova <strong>za</strong> njen<br />
razvoj, uz primitivno stočarstvo i<br />
ratarstvo (obrada drvenim ralom),<br />
bez efikasnih sredstava <strong>za</strong> razvoj<br />
seoskih gazdinstava. Nerazvijena<br />
putna mreža uz veoma ekstenzivan<br />
saobraćaj koji se odvijao po<br />
starim i teško prohodnim drumovima<br />
(sličnim današnjim), dodatno<br />
je usporavao ono malo privrednog<br />
i kulturnog napretka, vidno usporenog<br />
odlaskom osmanlijske<br />
uprave. Sandžak <strong>za</strong>obilazi i već<br />
predviđena željeznica kojom se<br />
predviđalo povezivanje Bosne sa<br />
Sandžakom i nešto razvijenijim<br />
balkanskim jugoistokom. Stagnacija<br />
u razvoju zdravstvene i socijalne<br />
<strong>za</strong>štite pogađa sve slojeve<br />
stanovništva, a čitavim regionom<br />
haraju epidemije i desetkuju već i<br />
onako, ratnim dejstvima, siromaštvom,<br />
glađu i permanentnim progonima<br />
napaćeno stanovništvo.<br />
Teško se opstajalo u krajevima koji<br />
su imali više žandarmerijskih<br />
nego zdravstvenih i veterinarskih<br />
stanica. Postojalo je u čitavom<br />
kraju samo pet bolnica sa jedva<br />
stotinjak ležajeva i malim brojem<br />
ljekara. Oskudne socijalne i zdravstvene<br />
prilike su uprkos visokoj<br />
stopi nataliteta u Sandžaku uzrokovale<br />
neočekivani moratalitet<br />
stanovništva, koji je uvećavan čestim<br />
epidemijama (španska groznoca,<br />
tifus i tuberkulo<strong>za</strong>)..<br />
Bio je primjetan veliki strah i<br />
ogromno nepovjerenje u vlasti<br />
Kraljevine koje su umjesto prosvjete,<br />
zdravstva i kulture, primarno,<br />
forsirale pravoslavlje, čime<br />
je i<strong>za</strong>zvan vidan <strong>za</strong>stoj u edukaciji<br />
<strong>bošnjačke</strong> omladine. Tu nalazimo<br />
uzroke <strong>za</strong> visok procenat prividno<br />
„nepismenih” (onih koji ne poznaju<br />
ćirilicu i latinicu, a znaju<br />
osmanlijsko-arapsko pismo), koji<br />
su, ipak, bili primorani da se na dokumentima<br />
novih vlasti „Kraljevina”<br />
(Srbije, Crne Gore, a kasnije<br />
Jugoslavije) potpisuju mastilom<br />
obojenim palcem. Procenat tih, <strong>za</strong><br />
nove prilike uslovno rečeno nepismenih<br />
dosti<strong>za</strong>o je cijelih 80 posto<br />
muške, a čak nevjerovatnih, 100<br />
procenata ženske bošnjačko-albanske<br />
populacije. Na cijelom sandžačkom<br />
prostoru nije bilo ni<br />
novčanih <strong>za</strong>voda, štedionica, banaka,<br />
stručnih i visokih škola, elektrocentrala,<br />
rudokopa, centara <strong>za</strong><br />
otkup ili plasman poljoprivrednih<br />
proizvoda i drugih neophodnih<br />
privrednih objekata.<br />
Brojnost <strong>bošnjačke</strong> populacije<br />
naglo se smanjuje i usljed kontinuiranog<br />
iseljavanja zbog ekonomskog<br />
posrnuća i ne<strong>za</strong>štićenosti, jer<br />
se nad Bošnjacima sprovode procesi<br />
deidentifikacije i denacifikacije,<br />
što i<strong>za</strong>ziva bezperspektivnost i<br />
nemoć kod stanovništva. Izlaz iz<br />
takvog stanja sve dubljeg potonuća<br />
se nije nazirao. Ondašnje su vlasti<br />
u naše krajeve slale najgore kadrove,<br />
sastavljene od degradiranih<br />
i korupmpiranih ljudi („činovnički<br />
ološ“), ljude bez ikakvih radnih<br />
ambicija, koji bi doprinijeli preobražaju<br />
i progresu regiona. Bilo je<br />
čestih zloupotreba, nepravde i korišćenja<br />
svake pogodnosti <strong>za</strong> njihovo<br />
lično bogaćenje i potkradanje<br />
i pljačku mještana. Vrhunac nepravde<br />
nanosi još korumpiraniji<br />
žandarmerijsko-administrativni<br />
aparat (lokalna birokratija i sudije),<br />
koji su ostali upamćeni po neviđenoj<br />
okrutnosti, zlodjelima i pričinjenim<br />
nepravdama prema<br />
lokalnom stanovništvu. Veoma je<br />
važno istaći da su pomenutu činovničku<br />
strukturu predvodili kadrovi<br />
koji su regrutirani iz Crne<br />
Gore, čiji se broj iz dana u dan povećavao<br />
i <strong>za</strong>gorčavao životnu sudbinu<br />
sve dezorijentiranijih<br />
Bošnjaka, čija je brojnost zbog <strong>za</strong>početog<br />
iseljavanja u Tursku sve<br />
više opadala. Rapidan porast nasilja<br />
i očite nebrige ne<strong>bošnjačke</strong> populacije<br />
intenzivira procese<br />
iseljavanja Bošnjaka i drugih muslimana.<br />
Naročito su bile burne godine<br />
nakon <strong>za</strong>vršetka Prvog<br />
svjetskog rata, kada bahatost i revanši<strong>za</strong>m,<br />
koji sprovode takozvani<br />
<strong>za</strong>služni “Solunci” i<strong>za</strong>ziva širok<br />
talas iseljavanja bošnjačkog stanovništva<br />
Nove Varoši, Prijepolja,<br />
Kladnice, Sjenice, Dugopoljske<br />
pštine i okolnih mjesta. Kraljevski<br />
režimi su se prema Bošnjacima odnosili<br />
kao prema “mrskim i poraženim<br />
Turcima”, a pravda i pravo<br />
<strong>za</strong> njih u Kraljevini SRS i Kraljevini<br />
Jugoslaviji bili su slični dvosjeklom<br />
"Damoklovom maču", koji se<br />
nadvijao nad zemaljskim trajanjem<br />
Januar - Decembar 2009. 181
Change language