Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
Bošnjačka riječ 13-16 - Centar za bošnjačke studije
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
pašinim sarajima, gdje je predavao<br />
naročito i<strong>za</strong>branim mladićima koji<br />
su se pripremali <strong>za</strong> visoke službe. U<br />
poznavanju persijskog jezika isticao<br />
se do te mjere da su rijetki dobri<br />
znalci mogli da se uporede s njim.<br />
Umro je 1596. ili 1597. u Carigradu.<br />
U Carigradu su objavljeni njegovi<br />
komentari na Hafizov Divan i na Bustan<br />
i Đulistan od Sa’dija. Sudi-efendija<br />
je, takođe, sastavio i komentar<br />
na Mevlaninu Mesneviju, kao i turski<br />
prijevod i komentar Ibn Hadžibovih<br />
posvuda poznatih djela iz arapske<br />
morfologije i sintakse Šafije i Kafije.<br />
Svoj komentar na Kafiju, kojim se on<br />
posebno ističe među turskim komentatorima<br />
Ibn Hadžiba, sačinio je<br />
po uzoru na al- Hindijev i Mula Džamijev<br />
komentar, koji se i danas izučava<br />
u Iranu. 17<br />
Proučavanje persijskog jezika bio<br />
je obligatan predmet u mnogim na -<br />
šim medresama, dok su znanja o persijskoj<br />
književnosti među našim<br />
mu slimanima svojevrsno širili i derviši<br />
mevlevijskog reda, njegujući briljantnu<br />
tradiciju predavanja Mesnevije<br />
unutar i izvan svojih tekija. 18 Čak je<br />
naš Mustafa Leduni iz Bosne, koji je<br />
volio putovanja i obišao cjelokupno<br />
Osmansko carstvo i srednju Aziju, u<br />
Teheranu uspostavio vezu sa šahom<br />
i u njegovom prisustvu se naticao s<br />
persijskim pjesnicima i posebno očarao<br />
šaha. Dr Bašagić njemu pripisuje<br />
komentar na Mesneviju. Pjesnik Leduni<br />
je preminuo u nekom ratu 1715-<br />
<strong>16</strong>. godine. 19 I Muhamed Alamek sin<br />
Muse (rođen u Sarajevu i umro <strong>16</strong>35)<br />
neumorno se <strong>za</strong>lagao <strong>za</strong> produbljivanje<br />
znanja o persijskom jeziku, pre -<br />
mda su krajnje značajna i njegova<br />
vri jedna djela o arapskoj književnosti,<br />
poput glosa na Mula Džamijev komentar<br />
na Kafiju o arapskoj sintaksi,<br />
glosa na komentar Šarifa Džurdžanija<br />
na dijelove o arapskoj semantici i retorici<br />
iz knjige Miftah al-ulum znamenitog<br />
Sakakija, glosa na Bejdavijevu<br />
književnu egzegezu, kao i njegovi<br />
spisi o logici, poput komentara na<br />
jednu od ključnih knjiga iz te nauke<br />
Šamsiju i glosa na komentar Kutba Širazija<br />
na Šamsiju. 20<br />
Na polju matematike radili su i pisali<br />
izuzetno obrazovani Derviš Hu -<br />
sam iz Bosne, koji je pripadao me -<br />
vlevijskom redu sufija i bio nastanjen<br />
u Izmiru i Bjelopoljac Ahmed Hatemefendija<br />
Akovalić, sin Osmana Šehdija<br />
(umro u Rumeliji 1754-55).<br />
Iz zoologije je, takođe, sa arapskog<br />
na turski preveo djelo Hajat alhajvan<br />
od poznatog Damirija izvjesni<br />
Muhamed iz Bosne, o kome se raspolaže<br />
sasvim oskudnim podacima.<br />
A i u geografiji imamo svog predstavnika,<br />
Nurulah-efendiju zvanog<br />
Muniri. On je dugo vremena, nakon<br />
svršenih nauka, bio u Beogradu vaiz,<br />
muderis i muftija. Njegovo djelo o<br />
geografiji je Seb’ijat u kome on, sledstveno<br />
starim geografima, dijeli<br />
Zemlju u sedam pojasa i <strong>za</strong>tim <strong>za</strong>sebno<br />
govori o svakom pojasu. Umro<br />
je <strong>16</strong>17. godine. 21<br />
Raskošna baština tradicionalne<br />
uče nosti naših muslimana nije prestajala<br />
da manifestuje svoje mnogostruke<br />
blistave rezultate sve do samih<br />
početaka invazije moderne spo -<br />
znaje. Tako se, na primjer, veliki Ali<br />
Fehmi-efendija Džabić, sa svojim<br />
svestranim poznavanjem arapskog<br />
jezika i književnosti i svojim divnim<br />
stilom izražavanja na arapskom,<br />
svrstava u grupu naših rijetkih muslimana<br />
koji su bili osp o sobljeni <strong>za</strong><br />
to da na arapskom pišu poput rođenih<br />
Arapa, te da, naročito mogu da<br />
predaju tekst al-Kamila od glasovitog<br />
Mubarada, jedne od daleko najkomplikovanijih<br />
knjiga o arapskoj<br />
gramatici. Odi sta <strong>za</strong>panjuje činjenica<br />
da je Ali Fehmi-efendija napisao<br />
glose na tu knjigu i u cjelosti je<br />
predavao studentima. On se rodio u<br />
Mostaru 1853. od oca hadži Šaćirefendije,<br />
mostarskog muftije. Po <strong>za</strong>vršetku<br />
studija, imenovan je 1884.<br />
<strong>za</strong> muftiju u Mostaru. 1900. godine<br />
je, od strane austrijske vlade, smijenjen<br />
sa položaja muftije, jer je predvodio<br />
borbu <strong>za</strong> vjersko-prosvjetnu<br />
autonomiju muslimana Bosne i He -<br />
r cegovine i od 1902. prinudno ostaje<br />
u Carigradu, gdje je umro 1918. U<br />
Carigradu je na poznatom Darul-fununu,<br />
nekoliko godina, predavao<br />
arapski jezik i literaturu, međutim,<br />
bio je prisiljen da napusti Darulfunun<br />
nakon što je 1908. štampao,<br />
na arapskom, brošuru protiv aneksije<br />
Bosne od strane Austrougarske.<br />
Među djelima Ali Fehmi-efe ndije<br />
Džabića ističe se njegov ozbiljan<br />
naučni i kritički komentar na arap-<br />
skom na Ebu Talibovu pjesmu Lamiju<br />
od oko osamdeset stihova, objavljen<br />
1909. u Carigradu na 78<br />
stranica. Njegovo drugo opširnije<br />
djelo o pjesmama Poslanikovih dru -<br />
žbenika sa komentarom trebalo je<br />
da se pojavi u tri sveske, no samo je,<br />
na žalost, objavljena prva sveska<br />
ovog komentara u Carigradu<br />
1906/08, na 362 stranice, i u nje mu<br />
se nalazi oko 770 protumačenih stihova<br />
od šezdeset pjesnika ashaba.<br />
Taj spis je pohvaljen od strane većeg<br />
broja autoriteta, poput glasovitog<br />
Muhameda Šakira al-Alusija al-Huseinija.<br />
22 Mnogobrojni markantni<br />
predstavnici najraskošnije tradicije<br />
različitih grana produbljujućih religijskih<br />
nauka su, nesumnjivo, morali<br />
da budu odnjegovani u okviru<br />
spektabilnog sistema tradicionalne<br />
edukacije i unutar vitalnih zdanja<br />
viših i visokih islamskih obrazovnih<br />
i vaspitnih <strong>za</strong>voda, poput slavne<br />
Gazi Husrev-begove medrese u nas,<br />
utemeljene 1537. godine. Naslovi<br />
udžbenika Gazi Husrev-begove<br />
medrese, nad kojima su naši velikani<br />
sprovodili svoja briljantna intelektualna<br />
i intuitivna vaznesenja,<br />
podsećaju nas na krajnje uglađene<br />
pisane podvige naji staknutijih učenjaka<br />
iz raznih krajolika islamskoga<br />
svijeta. Koristili su se, primjera radi,<br />
Sakakijev Miftah al-ulum u retorici,<br />
Idžijev al-Mavakif u teologiji, te<br />
razna djela i komentari od grandioznog<br />
Zamahšarija, Nasafija, Bejdavija,<br />
Buharija i tako dalje. 23<br />
Otuda, bivaju sasvim prozirni, <strong>za</strong><br />
vrijeme reformi osmanske vlasti i<br />
formiranja svjetovne niže škole,<br />
ruždije, razlozi svestrane nepovjerljivosti<br />
naših muslimanskih porodica<br />
prema ruždijama i njihove<br />
privrženosti obrazovnom sistemu<br />
tradicionalnih mekteba i medresa. 24<br />
Prema službenim podacima iz 1876.<br />
godine, samo dvije godine prije austrougarske<br />
okupacije i u zenitu<br />
vojne i ekonomske slabosti Osmanske<br />
imperije, u Bosni je bilo 917<br />
mekteba sa čak 40.779 učenika, odnosno<br />
28.445 muških učenika i<br />
12.334 ženskih učenica, što sasvim<br />
jasno govori o kontinuitetu žive tradicije<br />
aktivne učenosti u srcima i životima<br />
svih naših muslimana, kako<br />
muškaraca isto tako i žena. 25<br />
Januar - Decembar 2009. 65
Change language