Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

koji je rušio vlade, a to nije činio parlament. U čestom pregrupisavanju snaga (stranačkih
blokova) najaktivniji su bili neodgovorni demagozi, koji su u moru seljačke neprosvećenosti
širili jalove partijske intrige odlanjajući se na neefikasnu i korumpiranu administraciju. U
neumerenoj težnji za vlašću i brzim bogaćenjem političari su se oslanjali na prazno seljačko
politikanstvo i nepotizam («debeli bakšiš«), a sitne intrige bile su zanimljivije od velikih
problema države. Zato su Britanci na Aleksandrovu diktaturu gledali kao na nužno sredstvo za
uspostavljanje reda (Petranović 1986). Komunistička politička kultura nepodeljene vlasti
oslanjala se na krutu kadrovsku upravu i nije bila lišena skrivene korupcije kadrova, ali se po
modernizacijskim i prosvetiteljskim segmentima (koji su na nižim nivoima samoupravljanja
uključivali širi krug ljudi u odlučivanje) egalitarna komunistička ideologija ipak razlikovala od
dvorskih i palanačkih intriga i demagoškog seljačkog politikanstva.
Jugoslovenska unitarna država postojala je do avgusta 1939, kada su Hrvati stekli banovinu.
Građena je na romantičarskom gledištu o etničkoj srodnosti troimenog naroda i bezuspešnom
pokušaju da se stvori jedinstvena nacija. Nacionalni unitarizam bio je osnova državnog
centralizma (po načelu jedan narod – jedinstvena država), dok je nacionalni pluralizam osnova
federalnog ili konfederalnog uređenja. Aleksandrova monarhodiktatura 1929. je, braneći
unitarizam, ojačala nacionalističke i separatističke struje i slabila Jugoslaviju (Gligorijević
1986, str. 86). Uzalud je kralj, podstičući unitarizam, sklonio srpske ratne zastave u muzej,
plašeći se najviše od toga kako će na ličnu vlast reagovati zaverenička Šumadija. Tito se takođe
oslanjao na vojsku, ne strepeći od prevrata, jer je imao više autoriteta kod Srba nego
Aleksandar kod Hrvata. Osnova Titovog državnog jedinstva nije bila jedinstvena nacija nego
jedinstvena partija društveno-ekonomski, a ne rasno jednakih pojedinaca. Po M. Veberu nacija
može biti i politička zajednica (bez verskog, običajnog ili jezičkog identiteta) kada postoji
vezanost za organizaciju političke vlasti koja se želi kao vlastita. Titova federacija bila je savez
istorijskih (etničkih) i političkih nacija (bez istorije), a počivala je na uverenju da se političkim
nacijama (Makedoncima, Muslimanima i Jugoslovenima) može ublažiti napetost između
istorijskih nacija. Prioritet klasnog interesa svakako je smanjivao etnički naboj nacije. Struktura
stanovništva u obe Jugoslavije, premda u etničkom pogledu slična, u Titovom režimu je, zbog
umnožavanja nacija, bila složenija, što je nametalo drugačije institucionalno – predstavničke
okvire nacionalne politike. Prema popisu iz 1931. u Jugoslaviji je bilo 48,7% stanovništva
srpskopravoslavne vere, 37,5% rimokatolika, a 11,2% muslimana (Božić 1972, str. 440). U
SFRJ je 1970. bilo Srba 39,7%, Hrvata 22,1%, Muslimana 8,4%, Slovenaca 8,2%, Makedonaca
5,8%, Crnogoraca 2,5%, a ostalih 13,3%. Mlado stanovništvo do 35 godina je činilo 59%
populacije (Mala enciklopedija Prosveta 1978, 2, str. 16). U Jugoslaviji je 1939. bilo oko 50%
nepismenog stanovništva, a 1981. 9,5% nepismenog stanovništva iznad deset godina.
Diferencirane društvene i nacionalne strukture iziskivale su složeniji obrazac državne
integracije i raznovrsnije političko pregrupisavanje. U Kraljevini Jugoslaviji hrvatski
separatizam često je suzbijan srpsko-slovenačkim savezom (Pašić je Slovencima nudio srpskoslovenački
koridor, a A. Korošec je učestvovao u najvažnijim međuratnim vladama P.
Živkovića, M. Stojadinovića i D. Cvetkovića). Uz podršku Korošca, Pašić i Aleksandar su
federalni obrazac lakše odbacivali kao prevaziđenu nagodbenjačku formulu iz Austro-Ugarske,
razmišljajući više o amputaciji Hrvatske. Tito je jedinstvo države jačao slabljenjem srpske
hegemonije (stvaranjem autonomnih pokrajina), srpsko-hrvatsku napetost ublažavao
prihvatanjem u osnovi austrougarske teritorijalne formacije B i H, a hrvatski corpus separatum
slabio proglašenjem Srba za konstitutivni narod u SR Hrvatskoj. Proglašenjem makedonske
nacije i republike trudio se da neutrališe probugarske snage u Makedoniji. Vreme je pokazalo
da ni elastična i diferencirana Titova vizija federacije istorijskih i političkih nacija nije bila
lišena rizika, jer je sa iščezavanjem stožerne vezivne nadnacionalne klasne komponente države
stvorena eksplozivna praznina čiji je haos pojačavao (pored tradicionalne napetosti istorijskih
nacija) i separatizam novostvorenih političkih nacija.
Komunistička zamisao federacije ravnoteže, prihvaćena na zasedanjima AVNOJ-a, postupno je
sazrevala u spoju uticaja sovjetskog federalizma i domaće prakse. U međuratnoj monarhiji
rešenje je traženo između centralizma, koji nije odgovarao Hrvatima, i federalizma, koji je bio
101