Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

autoriteta vođe. U zgusnutom filozofsko-književnom obliku vođa je ocenjen iz šire istorijske
celine, a sa stanovišta htenja najširih društvenih slojeva istaknuta je civilizacijska i kulturna
funkcija njegove aktivnosti. Skrenuta je pažnja i na Krležina kolebanja i drugu konkretniju
stranu podrške Titu, uslovljenu tradicionalnim hrvatskim otporom centralističkoj
jugoslovenskoj državi. Ovaj otpor je od Stjepana Radića do Franje Tuđmana primao različite
oblike (autonomaške, fašističke, konfederalne i seceonističke), a u jednoj fazi nije bio lišen
podrške ogromnog Krležinog autoriteta. S druge strane, Ćosića su slična nacionalna osećanja
lakše odvela demonizaciji Tita, ne samo otuda što ga je, izgleda, manje od Krleže sputavalo
komunističko opredeljenje i vezanost za partiju, već i zato što je na Tita gledao kao na stranca u
vlastitoj viziji obnovljene samostalne srpske države. Đilas,lišen nacionalnih isključivosti,
mogao je, u ovom pogledu, da hladnije ocenjuje Tita.
U celini uzev prikazani odnos stvaralačkih intelektualaca prema političkom vođi je pregnantan,
tj. sažima daleko više sadržaja nego što se da zaključiti iz prikazanih gledišta. To su još
ponajmanje lične mržnje i divljenja. Više je reč o razlikama u gledanju na opšta pitanja
društvenog razvoja, pre svega nacionalna i klasna. Komunistička vizija jugoslovenske
federacije bez vodećeg naroda uglavnom nije nailazila na otpor do sredine 1960-ih. Sa
pomenutim zaokretom kursa SKJ počinju razilaženja i među intelektualcima. Zbog sužavanja
nadležnosti federacije kod Ćosića se budi kritički stav, Čolaković osuđuje Titovo kolebanje
prema hrvatskim nacionalističkim zahtevima, a kod Krleže takođe slabi kritičnost prema
nacionalizmu vlastite nacije. Sukobi u vrhu SKJ podstakli su razilaženje inteligencije. Ćosić se
odvaja od partije, Čolakovićeva kritika Tita je u potmulom obliku ostala zabeležena u Dnevniku
objavljenom nakon njegove smrti, Krleža istupa iz javne politike, ali ne napušta Tita. Ideološko
organizaciona komponenta Titove politike je takođe bila uzrok odvajanja inteligencije od
režima. Titovo ustrajavanje na boljševičkom obrascu kadrovske uprave i dozirana liberalizacija
odozgo podstakli su rano i usamljeno odvajanje Đilasa. Rana Đilasova proliberalna kritika
prioriteta partijskog prava samo se donekle može porediti sa sličnom kasnom Ćosićevom
kritikom partijskog autoritarizma, jer je ova potonja bila pretežno motivisana nacionalnim
osećanjima. Izgleda da je u ovom pogledu Krleža bio manje kritičan prema boljševičkoj
krutosti. Verovatno otuda što je uviđao integrativnu civilizacijsku ulogu partije i vođe u
neprosvećenom balkanskom osinjaku.
Uz nacionalne i ideološke, kod konverzije intelektualaca bili su aktivni i lični motivi.
Ponajmanje je zagonetan rast kritičnosti prema režimu uslovljen padom sa vlasti. Verovatno se
neke isključivosti Đilasovog liberalnog antiboljševizma mogu tumačiti već pomenutom
okolnošću, kao i Ćosićeva osporavanja komunističkog internacionalizma od kraja 1960-ih.
Lična boja je uočljiva i u Krležinoj aristokratskoj kritici domaće politčke kulture koja se nije
doticala Tita. Osim toga, treba imati na umu i “retrospektivni rad na individualnom pamćenju”.
To je sećanje praćeno svesnim, ali i nesvesnim prećutkivanjem, relativisanjem i drugačijim
tumačenjem. Kod ocene Tita prepliću se tri medjusobno povezane strategije posredovanja
izmedju iskustva i pamćenja: (1)nastojanje za prilagođavanjem autobiografije tekućem poretku
sećanja,(2) davanje smisla savremenom svetu i (3) trud da se zbivanja prikažu istinito. Svaka
sadašnjica diktira poredak sećanja, koji opet reguliše napeti i često protivrečni odnos između
autobiografskog tumačenja odnosa izmedju ja i okoline s jedne, i napora za njihovim
autentičnim prikazivanjem kao verodostojne priče s druge strane. Intelektualci nisu mnogo bolji
svedoci vremena od ostalih, samo su kadri da bolje prikrije vlastitu strategiju rasterećivanja.
Kod ocene Tita njegovi saradnici su neretko radili na glačanju i homogenizovanju vlastitog
pamćenja.
Pored rečenog, neki segmenti kritike partije i vođe mogu se objašnjavati i stupnjem vezanosti
intelektualca za partiju i karakterom njegovog angažmana. U tom pogledu postoji razlika
između organskih intelektualaca, izraslih iz revolucionarnog pokreta (Đilas, Ćosić, Čolaković),
simpatizera partije (Krleža koji se formirao pre pristupa partiji), ili saputnika (Andrić), koji
partiji na vlasti ne prilaze iz pragmatičnih razloga, već da bi joj ojačali autoritet vlastitim
imenom. Odmah se može primetiti da su prema Titu bili oštriji oni koji su u njega dublje
verovali, više saborci iz rata nego pisci koji su imali manju ili veću distancu prema autoritarnoj
188