Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

Tito se pojavio s lenjinskom buktinjom u mraku i njegov put od Kumrovca do Beograda je put
našeg naroda iz srednjevekovne zaostalosti ka civilizaciji. „Tito, to je slavoluk između mrkih i
krvavih zidina naše srednjovekovne prošlosti i put do civilizacije koja više neće da bude
robovanje tuđim bankama, tuđim neistinama i predrasudama” (Krleža o Titu, 1980: 76). Krleža
se novoj vlasti 1945. pridružio bez patetike i lažnog oduševljenja. Gledao je u njoj istorijsku
nužnost i osnovu prevladavanja balkanske zaostalosti. Revolucija - prosvećivanje - Lenjin -
Tito - jugoslovenstvo - istorijski proboj ka civilizaciji su krležijanski uobličene sastavnice
Titove harizme. Njih je Krleža jasno istakao 1952. povodom Titovog šezdesetog rođendana:
digao je proleterski ustanak, očistio zemlju od tuđina, vratio domovini oteto more, ostrva i
gradove, oslobodio narod od klasnog izrabljivanja, položio temelje socijalizmu i digao zemlju
iz zaostalosti (Krleža o Titu, 1980: 82). Ne bez kulturnog aristokratizma, Krleža je govorio o
gomilama i „narodu pastirskom, bijednom i nepismenom”, unoseći u Tita svoja htenja i visoke
prosvetiteljske kriterije. Krležini članci posvećeni Titu verovatno su književno najpromišljenija
pohvala Brozove vlasti. Premda je opredeljena Krležina misao jeste i nadideološka, jer stalno
ističe civilizacijske proboje pokreta čiji čelnik razbija balkanski provincijalizam i primitivizam.
U hegelovskom tonu pisao je o Titu kao „našoj historijskoj volji koja se objavljivala u
mnogobrojnim naporima kroz vjekove” (Krleža, 1952: 46).
Ipak Krležin odnos prema partijskim organima nije bio bez nesporazuma i sukoba. U otporu
partijskim pritiscima čuvao se od kritike Titovog doprinosa.
S druge strane, kako svedoče M.Đilas, R. Čolaković i P. Matvejević, Tito je budno štitio
Krležu, svestan krupnog značaja vodećeg hrvatskog pisca. Posle sukoba sa Staljinom 1948.
Krleža nije solunašio, nenametljivo je ćutao i bio čak sklon priznanju da je njegova svađa sa
partijom bila pogrešna (Đilas, 1991: 44). Međutim, nije propuštao da istakne antistaljinski Titov
učinak: „Pobijedivši naše ukleto srednjevekovlje, razvio si danas barjak novih bitaka i tako
spriječio da se socijalistička zamisao o oslobođenju proletarijata ne udavi u vlastitoj krvi”
(Krleža o Titu 1980: 83). Ne manje je značajna Titova uloga u državnom organizovanju
jugoslovenstva „nonkonformističke magistrale naše srednjovekovne istorije” koja traje
„Bizantu, Rimu, Veneciji, franačkogermanskom carstvu uprkos sve do provale Turaka u XV
stoljeću i koja pada, ali neće da živi u proskinezi” (Krleža, 1958: 16). Krležina eruditska
književno-filozofska osmišljavanja južnoslovenstva s kraja četrdesetih godina bila su važna
podrška novom režimu. Potsmehujući se „kulturnim vezama sa Papom i zapadom u srednjem
veku” i ističući jeretičko bogumilstvo kao uzor slovenskog otpora, Krleža je pružio idejnu
podršku Titovom oštrom antivatikanskom kursu (Krleža, 1958: 27-32). Kada je 1947. kao
potpredsednik Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti predlagao Tita za počasnog člana
ove ustanove, izričito je ustvrdio da je „on među našim političkim ličnostima, ideolozima i
državnicima prvi koji je zaista ostvario misao hrvatskog suvereniteta prekinutu još u ranom
srednjem vijeku” (Krleža o Titu, 1980: 106). Isticanje etičke nadmoći i izuzetnosti postojećeg
je, kod Krleže, osnova pravdanja Titove vlasti: „Njegovo ime javlja se kao završna formula na
kraju dugotrajnog stogodišnjeg procesa kojim se naš narod razvija iz zaostalog feudalnog,
kmetskog i graničarskog austrijskog stanja do suvremenih i naprednih oblika ... idealne
jugoslovenske političke i kulturne zajednice (Krleža o Titu, 1980: 110-111). Ni Krležin
nekrolog Titu nije lišen filozofske patetike: „Tito je idealni barjaktar kantovske zamisli
svjetskog mira”, zapisao je maja 1980. godine.
Krležina podrška Titu bila je trajna i postojana uprkos njegovim povremenim sukobima sa
partijom. Izgleda da je pored velikog ugleda pisca i lično prijateljstvo uticalo da ga Tito čuva i
štiti od političkog kraha. U sukobu sa KPJ 1939, Krleža je izuzet od partijske osude, prilikom
oslobađanja Zagreba 1945. Tito ga je zaštitio od moguće osvete tvrdih boljševika, a 1967, kada
je Krleža pružio neuspelu podršku oživljenom hrvatskom nacionalističkom kursu, Titova zaštita
opet nije izostala. O Titovom ličnom staranju o Krleži ima više svedočanstava. Đilas tvrdi da je
ovaj bio sve vreme pod Titovom ličnom ingerencijom i zato bio „maza Politbiroa” (Đorgović,
1989: 81). Praštano mu je kao stožeru idejnog uticaja među inteligencijom, ali i kao Titovom
ličnom prijatelju. Tripalo piše da je aprila 1967. zatekao Krležu kod Tita u Beogradu. Tito je
rekao da želi uveriti Krležu da javno izjavi kako povlači svoj potpis ispod deklaracije o
182