Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

i otvoreno kod Staljina, a nešto skrivenije kod Brežnjeva. Tito je koristio snagu dugih procesa,
ali, nakon raskida sa Staljinom, i strepeo od srpsko-ruskog prijateljstva. Antistaljinizam je
neutralisao panslavizam i slabio nepoverenje Zapada, kritika kapitalizma i imperijalizma bila je
opomena prozapadnim strujama, a okrenutost ka nesvrstanosti smanjivala je napetost unutar
zemlje između proruskog i prozapadnog latentnog ili otvorenog raspoloženja stanovništva.
Iščezavanje višeslojne spoljne politike takođe je pojačalo eksplozivni vakuum integracije
krajem 1980-ih. Odveć tesna veza spoljne i unutrašnje politike na krupnim istorijskim
prekretnicama pokazala se riskantnom jer je iščezli integrativni potencijal spoljne politike jačao
unutrašnji haos.
Titovu diplomatsku aktivnost treba posmatrati u sklopu šire istorijske celine i trajnijih
osobenosti balkanskog prostora, koji je hronično nestabilan usled promenljivih i nedefinisanih
interesa velikih sila, koje su lako uspevale da destabilizuju etnički i konfesionalno izmešani
prostor. O tome govore raspadi višenacionalne Jugoslavije 1941. i 1992. godine. Na krupnim
istorijskim prekretnicama najviše je ugroženo jedinstvo višenacionalnih država. Premda je
Kraljevina Jugoslavija bila osetljivija na potrese evropskog versajskog poretka nego što je SFRJ
bila osetljiva na zbivanja u socijalističkom lageru, obe države su nestale sa rušenjem versajskog
sistema i Jaltskog ugovora, na kojima je počivala evropska bezbednost. Krupne promene
okruženja jačale su ili smanjivale značaj Jugoslavije, uticale na njen raspad, ali ne i na karakter
raspada koji je tekao u znaku genocidnog građanskog rata. Aktuelnost međuratne Jugoslavije
slabila je sa nestankom francuskog i britanskog interesa za antigermanski i antisovjetski
sanitarni kordon krajem 1930-ih, jednako kao što je sa urušavanjem lagera i sovjetskog
socijalizma Jugoslavija pola stoleća docnije izgubila u značaju, osuđena na periferijski položaj,
i kao niz evropskih neutralnih država koje su bile tampon među blokovima, postala nepotrebna.
Pošto su savezi iz hladnog rata izgubili značaj, stvaraju se nove koalicije. Na Balkanu je
rasparčana Jugoslavija okružena zemljama koje se trude da uđu u NATO, a Grčka i Turska koje
su nekada imale zajednički interes da zaustave širenje SSSR-a, sada su lišene zajedničkog
neprijatelja pa su i njihovi odnosi postali složeniji. Ranije ideološke napetosti potisnule su
versko-konfesionalne i nacionalne. Ovi procesi u Titovom dobu nisu bili vidljivi, a stabilna
podela interesnih sfera i snaga levice u svetu bili su važan predvidljivi oslonac jugoslovenske
spoljne politike. I nesvrstanost je više pripadala dobu antikolonijalnog otpora Trećeg sveta nego
kraju 20. veka.
Ipak bi bilo odveć fatalistički svesti uspehe Titove diplomatije na neponovljivost svetske
situacije i misliti da bi ovu situaciju, bez izrazitije umešnosti, možda iskoristio i neki drugi
čelnik Jugoslavije. Ova gledanja su neodrživa ne samo otuda što je položaj aktivnog jezička
između blokova KPJ u određenoj meri sama stvorila, već i otuda što su pružene, ali i izborene
okolnosti neobično gipkom taktikom umešno održavane i korišćene. Važna pretpostavka realne
nezavisnosti bilo je prevazilaženje periferijskog položaja nerazvijene zemlje, koja je do tada
bila agrarni privezak metropola. Ne treba smetnuti s uma da je snažan industrijski razvoj
socijalističke Jugoslavije ojačao njenu samostalnost, a u nezavisnoj spoljnoj politici relativno
autarkična vojna industrija nije bila samo psihološka potpora. Okrenutost i otvorenost svetu
socijalističke Jugoslavije bila je u ovom periodu najveća u istoriji država ovoga prostora, a
Titova gotovo instinktivna neprovincijalnost (od ilegalnosti do smrti)bila je važan uzrok tome.
Kada mu je usled rasta ugleda ojačala pregovaračka moć, Tito bi najpre u razgovorima kruto
branio stavove, a potom popuštao koliko je bilo potrebno. Po svedočenju posmatrača, uglavnom
je osećao dokle može ići, ali je neretko bio tvrd, uporan i prkosan. Prevazišao je kompleks
pripadanja malom narodu na Balkanu što mu je širilo perspektive, pa je lišen «sitničarenja»
nastupao sa upadljivim neprovincijalnim samopouzdanjem. Izuzetno jasno je uočavao odnos
snaga u svetu, a manevar mu nisu sprečavale mnogo ideološke, a pogotovo ne nacionalne
isključivosti. Slično je postupao i u odbiru vodećih diplomatskih kadrova. Kombinovao je
poslušnike i individualiste, a iz ovih poslednjih regrutovani su šefovi diplomatije i glavni
ambasadori, čije je predloge razmatrao, a protivljenja tolerisao (K. Popović, M. Nikezić, M.
Tepavac, V. Mićunović, L. Mates).
154