Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

klasnog preobražaja od socijaliste u mladosti do buržoaskog konzervativca u zreloj fazi. Nešto
je umereniji njegov zaokret od slavenofilstva u 19. veku ka zapadnom liberalizmu u 20. veku.
Bio je narodni vođa koji je menjao opredeljenje i dinastičke gospodare, slavenofil, ali i
zagovornik parlamentarizma, važan činilac stvaranja Jugoslavije, ali i jedan od njenih
najkonzervativnijih čuvara. Prelaz od plebejskog radikalskog seljačkog vođe ka eksponentu
bloka mlade srpske buržoazije i zemljoposednika zamagljivan je mutnom nacionalnom
ideologijom koja je mirila antagonističke klasne suprotnosti. Istini za volju, na eksplozivnom
Balkanu, lišenom državnopravne i demokratske tradicije i prožetom zavereničkim hajdučkouskočkim
mentalitetom teško je bilo biti političar sa stavom. Trusni prostor iziskivao je znatno
veću gipkost, kolebanje i konvertitstvo spoljne i unutrašnje politike nego što je potreba za tim
bila izražena u razvijenim delovima kontinenta. Titu je donekle bilo lakše da se približi
političaru sa postojanim stavom, jer je delovao u relativno stabilnoj blokovskoj podeli
interesnih sfera i u atmosferi nepoljuljanog ugleda marksističke ideologije. Otuda je u njega
postojan prioritet klasnog nad nacionalnim, a Pašićevu unitarnu državu (u kojoj je
konstituisanje federalnih jedinica shvatano kao stvaranje država u državi) zamenio je
federacijom bez vodećeg naroda.
Komunisti su sprovodili industrijalizaciju, dok su radikali jedno vreme držali da je ova rizična
jer materijalno i duhovno pustoši selo. Odnos prema religiji, ateizaciji i drugim stranama
modernizacije ne manje je oprečan. Komunistički antikapitalizam je sasvim drugačiji od
radikalskog antievropejstva. Marksizam je zapadnoevropska misao koja ishodi iz radikalnog
laiciziranog prosvetiteljstva, kao i buržoaski liberalizam. Na drugoj strani su različite
romantičarske i konzervativnoburžoaske reakcije na prosvetiteljstvo sa raznolikim oblicima
veličanja sela, nacije, krvi i tla. Radikalska nacionalna ideologija bliža je antiprosvetiteljskoj
struji iako je domaća politička kultura nametala svoj pečat svim političkim strujama na
Balkanu. Kod Tita su u spoju boljševičkog i austrougarskog obrasca federacije prepoznatljivi
interesi radničke klase.
Samopoimanja Miloša, Pašića i Tita još više ističu razliku između srazmere nacionalnog i
klasnog. Miloš je stekao epitete Oca otečestva i Oslobodioca Srbije i sebe držao za ratnika i
spasitelja hrišćanskog srpstva, patrimonijalnog gospodara i presuditelja kome svi duguju
neograničenu poslušnost. Titu je bio važan položaj vođe nadnacionalne jugoslovenske radničke
klase, a zatim i lidera obespravljenog Trećeg sveta. Pašićeve ambicije bile su skromnije, jer je
bio političar u službi monarha čiji položaj nije bio ustavno regulisan. Bio je lišen harizme
vojskovođe, ali ne i progonjenog partijskog vođe. Zato je sebe smatrao nezamenljivim vodećim
nacionalnim političarem i šefom glavne nacionalne partije. Uprkos širokim ambicijama,kojima
su se odlikovali, sva trojica su ispoljila izuzetni politički realizam i sposobnost procene odnosa
snaga. Milošev san o obnovi Dušanovog carstva nije sputavao kneževu praktičnu umešnost i
lukavost u postupnom osamostaljivanju Srbije od Porte. Stvarao je državu na parče, izvlačeći
male dobiti, da bi u ukupnom rezultatu uspeh bio veliki. Prema Porti je bio energičan, ali se
uvek trudio da vernost sultanu niko ne može da mu dovede u pitanje (Jovanović 1923, str. 64).
Pašićeva devetnaestovekovna vizija sveslovenskog saveza pod zaštitom i rukovodstvom
Imperatora i Cara ruskog nije ugušila njegov potonji realizam i veštinu u dostizanju konkretnih
ciljeva (izlazak Srbije na more kao njen životni interes i ujedinjenje svih Srba u jednoj državi).
Ne manje je Tita izvorni proleterski internacionalizam i čvrsta komunistička spona sa Moskvom
i istočnoevropskim lagerom sprečavala da realno vodi računa o interesima svoje države i da se
ne bez rizika odvoji od lagera i postane jedan od lidera širokog bloka nesvrstanih zemalja.
Titovo ideološko oslanjanje na Moskvu i otpor zapadnom kapitalizmu, postojano i
nepokolebljivo jugoslovenstvo i harizma oslobodilačkog vođe, koja se uspešno nadovezala na
Kosovski mit, srpsku ratničku i državotvornu tradiciju, kao i lojalnost Srba prema njemu, učinili
su ga vladarem čvrsto ukorenjenim u srpsku «pijemontsku» oslobodilačku tradiciju. Hrvatska
težnja za nezavisnom državom i taktička saradnja s Nemcima i Mađarima zbog straha od Italije
kosila se sa Titovim jugoslovenstvom. Tito je bio daleko bliže zamisli balkanske federacije
nego katoličkim kombinacijama podunavske države – bedemu od pravoslavlja i vizantijske
kulture.
34