Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

vojna pomoć otprilike isto toliko. Od toga je vraćeno svega 55 miliona dolara. Bila je to niska
cena koju su SAD platile za jednu važnu i uspešnu fazu svoje posleratne politike u Istočnoj
Evropi (Campbell 1967, p. 28-29). Jedva da je potrebno dodati da je pozicija između blokova
(izvlačenje pomoći bez ustupaka) davala naročitu boju jugoslovenskoj modernizaciji i
mogućnost da relativno samostalno određuje njene ekonomske i političke tokove. Đilas piše da
je Tito u ovom periodu pokazivao neobično visoku diplomatsku elastičnost o čemu svedoči i
njegova potonja zapažena uloga u svetskoj politici. Ovde nije neophodno detaljnije razmatrati
visinu i oblike politički stečene strane pomoći, već samo uočiti da je gipka diplomatija važna
sastavnica modernizacije malih i nerazvijenih zemalja i značajan pokazatelj političke kulture
vrha. Po sebi se razume da dugoročnije modernizacije nema bez državne samostalnosti i
sprečavanja mešanja sa strane.
Prikazani sadržaji političke kulture bili su važni idejno-ideološki podsticaj, ali i prepreke
komunističke modernizacije. Osnovna protivrečnost ovde je objašnjena pojmom harizme
razuma. Istorično korišćenje ovog pojma pretpostavlja razdvajanje faza u kojima je
komunistička politička kultura podsticala modernizaciju od onih kada je počela da je blokira.
Državni centralizam i rukovodeća uloga partije (centralizacija političkog autoriteta) su u
periodu ubrzane industrijalizacije bili neophodni regulatori razvoja. Idejno jedinstvo partije,
lišene frakcija, takođe je bilo važna pretpostavka ovih mera, ali i učvršćenja jedinstva
višenacionalne države opterećene genocidnom prošlošću. Pri tome uvek valja imati na umu i
političku kulturu okruženja. U ovom pogledu je jugoslovensko samoupravljanje dugo bilo
zanimljivo evropskoj levici, koja je opet bila priznata alternativa u političkoj kulturi epohe
bipolarnog sveta. Po slobodama u kulturi Jugoslavija je prednjačila ispred lagera, a inteligencija
je mogla polemisati sa partijskim radnicima. Po svemu sudeći vremenom je nepromenjena
uloga partije postala smetnja novoj viziji decentralizovane države rađajući, ali i razrešavajući
nove oblike neprogresivnih sistemskih sukoba. Prilično vešto i uspešno izvedene čistke nisu
suzbile osnovne izvore sukoba, a nepromenjena nadmoć partijskog nad državnim pravom sve
više je otkrivala slabosti klasične jednopartijske integracije u višestruko diferenciranom društvu
razvijenog socijalizma. Neizmenjenoj monopolskoj komunističkoj ideologiji slabile su osnovne
funkcije: motivisanje i pokretanje na aktivnost, određivanje prioritetnih vrednosti, usklađivanje
aktivnosti i prepoznavanje javnog neprijatelja. Kao što je posle 2. svetskog rata prodor
marksizma u nerazvijene zemlje (Kina, Kuba, Vijetnam, afričke i latinoameričke zemlje)
ubrzao kraj klasičnog kolonijalizma, tako je i krajem 1980-ih ne manje subverzivna po
socijalističku političku kulturu (njenu diferenciranu društvenu strukturu i obrazovanu
populaciju) bila agitacija za ostvarenje ljudskih prava. Centralni problem političke
modernizacije je, po Ejzenštatu (Eisenstadt), sposobnost sistema da se prilagodi zahtevima koji
se menjaju, da ih apsorbuje razvijajući određene mehanizme i da suočen stalno sa novim
zahtevima i oblicima političke organizacije obezbedi vlastiti kontinuitet. Kapitalizam je 1968.
integrisao radikalne levičarske studentske i radničke proteste u sistem, ali socijalizmu to nije
uspelo sa obnovljenim liberalnim «virusom», tj. zahtevom za političkim pluralizmom i
poštovanjem prava pojedinca 1980-ih. Evropski socijalizam je odolevao sve dok unutrašnje
slabosti Sovjetskog Saveza, pojačane smelom i hazardnom politikom vrha nisu izazvale
urušavanje lagera, a time i Jugoslavije kao njegove političke periferije. Sa propašću evropskog
jednopartijskog socijalizma nisu iščezle sve tekovine njegove nepotpune modernizacije.
91