Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

oslobodilačke političke kulture koja se lako aktivirala i prešla u iracionalna međunacionalna
sukobljavanja. Jednako kao što su sociološke postavke bez istorijskog materijala prazne i puste
forme, tako je i strogost arhivskog materijala bez dovoljno osmišljenog okvira tumačenja
varljiva, jer je lišena mogućnosti da se zbivanja smeste u duge procese povezanog dešavanja.
Prošlost je uporediva sa sadašnjošću, ali poređenje treba da bude istorično, da razdvoji slično od
istovetnog, podudarnost od strukturne srodnosti. Odavno je poznato da poređenje jasnije
izdvaja zajedničke sadržaje od posebnih, a u istorijskim procesima ono što se ponavlja od
novog. Sociološkoistorijska poređenja u ovom radu treba da omoguće uočavanja dubljeg
kontinuiteta političke kulture ovog prostora, ali i krupne društveno-ekonomske i idejnoideološke
razlike između režima lične vlasti na Balkanu. Osobenost Titove vlasti nastoji se
istaći upravo poređenjem sa prethodnicima, ali se ne potcenjuje određena neponovljivost i
jedinstvenost. Svako poređenje relativiše specifičnost i umanjuje fasciniranost i iznenađenje
(Titova diplomatija se može porediti sa uspešnim aktivnostima kneza Miloša i N. Pašića, jer
izrasta iz podjednako izražene potrebe balkanske države da obezbedi samostalnost u složenoj
mreži interesa velikih sila u geopolitički nedefinisanom prostoru.). U etnički izmešanom
balkanskom osinjaku, dugo rasparčanom između velikih sila, istorija je manje bila učiteljica, a
više tiranka, jer je gospodarila mitovima i oslobodilačkim epovima oblikujući naročiti tip
provincijalne oslobodilačke političke kulture. Ovde bi trebalo pokazati u kojoj je meri Tito bio
zatočnik, a u kojoj razarač pomenutog tradicionalizma.
Drugi tip poređenja jeste sinhrono poređenje. Tito se poredi sa savremenicima (Staljinom,
Hruščovom itd.), čime se upadljivije ističe njegova neteroristička tehnologija vlasti u opštem
okviru boljševičke političke kulture, zatim snaga komunističkog opredeljenja i stupanj podrške i
snage harizme kod stanovništva. I ovde se empirijska jedinstvenost i neponovljivost dešavanja
smešta u kontekst širih ideoloških izvandržavnih procesa sa manje bleska, jer za sociologa
istorijski tok jeste sled procesa, a ne događanja. Titov sukob sa Staljinom 1948. je krupan
događaj, ali stiče svoju funkciju tek u širem sklopu procesa rastakanja monolitnosti
socijalističkog lagera koji su trajali skoro pola stoleća. Ili, komunističko suzbijanje religije u
Jugoslaviji može se shvatiti kao deo globalnog i protivrečnog procesa probijanja razuma i
prosvetiteljstva koji teče od Francuske revolucije. Što su se u tom procesu javile nove svetovne
harizme, to samo dokazuje da je mukotrpno nastupanje razuma neretko vezano za autoritarne
obrasce. Dakle, Tita ne možemo objasniti ako ga shvatimo kao jedinstvenu i neuporedivu
ličnost (nazadnu, konzervativnu ili naprednu) već kao deo problema boljševičke političke
kulture na Balkanu i njene istorijske funkcije u lancu oslobodilačkih procesa ovoga prostora. U
tom pogledu istorijska činjenica nije njegovo ponašanje rekonstruisano podacima iz arhiva,
nego ona to postaje tek kada se prouči i uklopi u širi istorijski sklop naizgled oprečnih, ali u
dubljem smislu srodnih pojava (Tito pripada boljševičkoj, ali i balkanskoj, srpskoj
oslobodilačkoj pijemontskoj tradiciji koja seže do Kosovskog mita). Istorijska činjenica može
biti kolektivna moralna svest koja oblikuje individualna ponašanja (herojstvo, rizik), ali i
diplomatska umešnost manje moralno vredna, ali egzistencijalno nužna radi održanja naroda u
nestabilnom prostoru. Neoportuni spoj hrabrosti i diplomatije je lični izraz otelovljen u
uspešnim balkanskim političarima. To je zgusnuti nauk političke kulture ovoga prostora koji svi
nisu poštovali. Postoji, međutim, i druga strana ove okolnosti: heroju se duguje bespogovorna
poslušnost, a ratni učinak je razumljivo pokriće autoritarne vlasti.
2.
U istraživanju su korišćeni raznoliki izvori nejednake vrednosti, opterećeni različitim oblicima
ideološke, nacionalističke i lične isključivosti. Trebalo ih je kritički koristiti, ali s obzirom da su
predmet istraživanja bili glavni procesi, a ne otkrivanje autentičnosti događanja, zadatak je bio
donekle lakši. Korišćeni su sledeći izvori: (1) izvorni Titovi radovi i dokumenta SKJ, (2)
memoarski zapisi Titovih saradnika, (3) usmeni iskazi Titovih saradnika, (4) delimično
7