Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

io izdeljen na 10. država. Postojanje dve jugoslovenske države 1918-41. i 1945-1992. bio je
diskontinuitet dubljeg procesa balkanizacije etnički izmešanog eksplozivnog prostora. Razvoj
se odvijao u obliku smene relativno samostalne višenacionalne države i mreže satelitskih država
pod moćnim stranim tutorima, što je praćeno pojačanom periferizacijom prostora. Spoljnu
politiku samostalnih država srpskog i jugoslovenskih naroda karakteriše ne spontano izabrani
već nametnuti pragmatizam u traženju međunarodnog oslonca. Obrenovići se okreću Austro-
Ugarskoj zbog ruske naklonosti prema Bugarskoj, Pašić Francuskoj zbog straha od komunizma,
a Tito nesvrstanima zbog hegemonih blokova. Danas se sve realnijim čini gledište, lišeno
romantičarske ideologizacije, da je spoljnopolitička ugroženost 1918. nagnala u federaciju ne
samo Hrvate i Slovence nego i Srbiju, koja je raspolagala samostalnim i istorijski potvrđenom
državnošću. Najvažniji faktor opredeljenja za Jugoslaviju 1918. je bio spoljnopolitički.
Jugoslavija se nametala kao brana ne samo od budućeg germanskog nadiranja već i od
ekspanzije Italije, koja bi pri stvaranju nezavisne Srbije ostvarila dominantan uticaj u Hrvatskoj
i Sloveniji i time ugrožavala i samu srpsku državu. Osim toga, bez podrške pravoslavne Rusije,
koja se raspala 1917, jedna svesrpska država bi teško mogla opstati okružena katoličkim
zemljama. (Gligorijević 1996, str. 441). Različit stepen samostalnosti i veština u korišćenju
suprotnosti između velikih sila jesu određeni konkretnoistorijskim sklopom, tj. prisutnim
alternativama izbora, i svešću o ugroženosti države i vladajućih snaga. Gotovo da je uvek
početna lojalnost moćnim spoljnim silama bila uslov učvršćivanja pozicije i postupnog
osamostaljivanja. Rano Pašićevo slavenofilstvo i kratkotrajna Titova prosovjetska politika bile
su prelazne faze ka potonjem ideološkom i političkom osamostaljivanju. Izgleda da je Titova
unutrašnja politika bila liberalna što su odnosi sa Sovjetskim Savezom bili hladniji. Unutrašnja
politika bez sumnje utiče na spoljnu (ideološke i nacionalne sklonosti utiču na izbor
međunarodnog oslonca), ali spoljna politika može imati i relativnu samostalnost i biti kadra da
se pragmatizmom izdigne iznad manje ili više tvrdokornih unutarpolitičkih pogleda. Premda je
pomenuti nesklad prisutniji kod manjih nego kod većih, samostalnijih država, u socijalističkoj
Jugoslaviji spoljna politika nije bila nepopularna, već važan činilac integracije zemlje.
U neravnopravnom hijerarhijskom svetskom poretku važe dvostruki standardi za male i velike,
razvijene i nerazvijene, pobednike i poražene (Pečujlić 1994, str. 105). Diplomatska veština
manjih zemalja je upućena na korišćenje pukotina i suprotnosti između velikih sila. Uslov
uspeha je jasna predstava o realnim odnosima moći u svetu lišena krutih ideoloških standarda ili
iluzija koje vode pogrešnim procenama. Titova spoljna politika bila je manje doktrinarna od
unutrašnje. Od polovine 1949, kada je internacionalizovan sukob sa Staljinom, jugoslovenska
diplomatija je samostalno izišla na međunarodnu scenu. Počeo je mukotrpan proces učenja
kako da se ključni državni interesi i vlastita uverenja očuvaju pred moćnim blokovima.
Komunisti nisu imali značajnog diplomatskog iskustva. Partija je napustila «herojski» princip u
spoljnoj politici (ideološka doslednost, prkosni ponos i nepopustljivosti) i počela usvajati
realpolitička načela koja diplomatsku doktrinu temelje na korišćenju suprotnosti u svetu, a ne
na nepromenljivim ideološkim stavovima. Vrh partije, lišen iluzija o prijateljskom
pokroviteljstvu moćnih sila, prilično rano je uočio da treba graditi vlastitu koaliciju, a ne tragati
za moćnim spoljnopolitičkim osloncem. Koristeći lični ugled, Tito je uspešno radio na stvaranju
nezavisnog bloka nesvrstanih država. U njegovoj diplomatiji preplitala se nesvakodnevna
elastičnost, hazardni i smeli potezi, ali i harizma borca koji se uspešno odupirao Hitleru i
Staljinu. Nužda ga je nagnala, a raznolikim iskustvom usavršeni instinkt političara odveo
zapaženom samostalnom spoljnopolitičkom proboju, za koji su već početkom 1950-ih godina
stvorene važne osnove (nezavisno stečena vlast, oružane snage, antifašistički ugled partije i
države i harizma vođe unutar i van zemlje). Sklonost gipkoj i veštoj spoljnoj politici podudarila
se sa povoljnim strukturnim sklopom doba. Sporazumom u Jalti 1945. Jugoslaviji je dodeljena
uloga tampon države i značajnog strateškog jezička koji razdvaja blokove. Sa nestankom
Sovjetskog Saveza iščezao je pomenuti povoljni položaj Jugoslavije. Tito je vešto koristio
položaj Jugoslavije kao tampon zone, ali to ne znači da u nekoj drugoj situaciji ne bi mogao da
iskaže spoljnopolitičko umeće, niti da je u svojoj ulozi bio nezamenljiv. Jednostavnije rečeno, u
diplomatiji je Tito iskoristio ponuđenu istorijsku šansu. Tri glavne oblasti delovanja
128