Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

spojem domaćih i iberijskih idejnih sastavnica, do danas je ostala okvir pravdanja nestabilnih
vojnih režima u poluvazalnom odnosu prema američkom imperijalizmu, koji im je dozirao
željeni nivo pravne državnosti.
Modernizatorski potencijal socijalističkih režima bio je upadljivo veći od prethodno pomenutih,
ali je u odnosu na ostale komponente tradicije prevladavanje autoritarnog političkog nasleđa
nesrazmerno zaostajalo. Socijalistička modernizacija je, pored tehnološko-ekonomskog
ubrzanog razvoja nerazvijenih područja, pokrenula široke procese laicizacije i prosvećivanja i
podstakla horizontalnu i vertikalnu društvenu pokretljivost i ravnomerniju preraspodelu
nacionalnog dohotka. Socijalizam je prekoračio jednu važnu granicu liberalnoburžoaske
modernizacije i političke kulture uvodeći, doduše, uz nove isključivosti, potpuno svetovno
pravdanje vlasti. Buržoaski liberalizam se u svojim svetovnim verzijama protivio crkvenom
konzervativizmu i hijerokratskim pretenzijama klera, ali je po pravilu religuju smatrao nužnim
sredstvom podvlašćivanja nižih klasa. Gruba mistika hrišćanskog spiritualizma je duše
pripadnika svih klasa, od antike do kapitalizma, proglasila jednakim pred nebeskim tribunalom,
a u stvarnosti je podvlašćenima propisivala pokornost kao religioznu dužnost. Komunisti, pak,
nisu delili bojazan konzervativaca da ateizam proglašava svetim nered među ljudima budući da
pretpostavlja anarhiju na nebu. Raskid sa verskim dogmama bio je značajan potencijal
izgradnje modernije političke kulture, ali je modernizacija u ovoj oblasti ostala nedovršena
između ostalog i zbog neprevladanih ostalih nereligijskih komponenta tradicije. Pri tome bi
trebalo razdvojiti okolnosti za koje su komunisti odgovorni od onih za koje nisu. Politička
kultura komunističkih partija koje su osvojile vlast stvarana je mahom u ilegalnim uslovima
društava zaostalih u razvoju i za ove uslove komunistički kadrovi nisu odgovorni. Još se Kaucki
zapitao da li je Francuska revolucija kriva za nasilje masa, ili je, pak, odgovorno vaspitanje koje
je narodu vekovima nametala najviša vlast demonstrirajući političku kulturu brutalnih mučenja
i obračuna kojom je i sama svrgnuta. Pisao je da je teror masa 1789. nastao pod utiskom javnih
brutalnosti i mučenja koje je monarhija stolećima praktikovala zastrašujući podvlašćene
(Kaucki 1985, str. 80). U tradiciji ove političke kulture su i Lenjinove reči da buržoaziji treba
«oteti oteto». Za svaku političku kulturu odgovorni su njeni tvorci, a ne podvlašćeni. Komunisti
nisu bili odgovorni za zatečenu političku kulturu, ali su, s druge strane, odgovorni za
autoritarnu nadogradnju nekih njenih važnih segmenata, pogotovu s obzirom na okolnost da su
se rado predstavljali kao radikalni negatori prethodnog stanja.
Nasleđe u kom je formirana politička kultura razvijenog evropskog socijalizma bilo je prilično
postojano i dugo se opiralo promenama uspevajući neretko da nametne vlastite norme novim
revolucionarnim kadrovima. Čine ga idejni sadržaji i organizacioni obrasci formirani u
različitim periodima istorije prožimanjem lokalnih i metropolskih činilaca. Za istočnoevropski
socijalizam središte je bila boljševička politička kultura koja je manje ili više uspešno nametana
izvansovjetskim režimima. Oblikovana je tokom protivrečnog procesa osamostaljivanja i
jačanja Rusije kao svetske sile. Ovde treba pomenuti samo najvažnije državno-pravne
komponente ruske političke kulture. Autohtoni razvoj Rusije presečen je mongolskom
najezdom polovinom 13. veka, a nastavljen je početkom 16. veka nakon oslobađanja od Zlatne
Horde. Usled odsustva dodira sa hijerokratskom Rimokatoličkom kulturom uticaj Mongola u
Rusiji se prožimao sa vizantijskim cezaropapizmom. Koje su glavne i dalekosežne tekovine
ovog procesa? Stvorena je osobena verzija patrimonijalnog feudalizma sa nesigurnim privatnim
zemljoposedom. Stolećima kasnije staleško plemstvo će biti u daleko vazalnijem položaju od
cara nego u Zapadnoj Evropi. Otuda nedostatak konstitucionalnih ustanova. Vizantijsko
mistično pravoslavlje slavilo je vladare kao «živu sliku Gospodnju» lišenu bilo kakvih
republikanskih primesa. U krutom pravoslavnom cezaropapizmu crkva i država dugo su bile
stopljene u jedinstvenu hrišćansku zajednicu, a car je bio gospodar crkve. Pod vizantijskim
uticajem stvorena je osobena konzervativno pravoslavna paternalistička vizija vladara spasitelja
– cara baćuške, koji nije, kao na Zapadu, imao konkurenta ove vrste u papi. Uticaj Mongola
dugo je bio vidljiv u krivičnom pravu, na planu vojne organizacije i diplomatije. Mesijanska
vizija svete Rusije i religijska apologija ruskog carstva u učenju o Moskvi kao Trećem Rimu i
nastavljaču vizantijske imperije stvorila je tvrde obrasce ruske političke eshatologije koji su u
16