Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

trebalo je jačati kult vođe. Staljinov kult je nalazio pristalice u redovima nove radničke klase
niskog obrazovanja. Uznemirena i nesigurna, tradicionalna seljačka preindustrijska svest tražila
je oslonac u preuzvišenom kultu vođe. Vođa, potekao iz sirotinje postao je simbol partije,
države i revolucije. Ne treba zaboraviti da je socijalno učenje marksizma, koje je obećavalo
racionalnu svetovnu verziju «spasenja», bilo posle hrišćanskog učenja najprivlačnije ne samo
za obespravljene slojeve već i za deo inteligencije. Kod neprosvećenih masa je, uprkos izričito
dekretiranom ateizmu, vođa partije, u spasiteljskoj ulozi lako zamenjivao iracionalnog
nebeskog svedržitelja. Ističući eshatološke ideološke sadržaje i vešto koristeći autoritet
izbavitelja, Staljin je mnoge složene probleme pojednostavljeno svodio na očigledne imenitelje
kao što su izdaja i špijunaža i uklanjao sumnjive rivale i raznomišljenike. Loša spoljnopolitička
situacija Sovjetskog Saveza 1930-ih (okruženje i sve otvorenija pretnja fašizma) snažili su kurs
ka militarizaciji partije i okupljanju oko jednog vođe.
Premda je Staljin dugo bio Titov uzor (u ideološkom i operativnom pogledu), proces učvršćenja
autoriteta ovih vođa nije bio istovetan. Tito je bio najugledniji Staljinov komunistički
savremenik na vlasti. Osim toga, izvori harizme su im sličnog porekla: prekaljeni i provereni u
ilegalnom radu, a zatim u ratu. Iz antifašizma su obojica izvukli međunarodni ugled, s tim što je
Titova gerilska harizma bila aktivnija i zagonetnija. Trebalo bi ukratko ukazati na glavne
dodirne i razlazne tačke. Staljinov kult bio je uvek tesno skopčan sa Lenjinovim. Tito se 1949.
odriče važnog oslonca na kult živog Staljina, ali se ne odriče uloge nastavljača dela Marksa,
Englesa i Lenjina. Slično Titu, Staljin je u partiji dugo bio samo operativac i po obrazovanju
zaostajao za vodećim partijskim organskim intelektualcima: Lenjinom, Deborinom, Buharinom
i Trockim. U komunističkim partijama sa izrazito teorijskom ideologijom nema učvršćenja
autoriteta vođe bez čistke u idejnom nasleđu. Staljin je isticao Lenjinov primat u filozofiji (nad
Plehanovim i Deborinom) pripremajući put za ustoličenje vlastitog vrhovnog autoriteta kao
istinskog Lenjinovog naslednika. Na sličan način se Tito krajem 1930-ih služio Staljinovim
autoritetom u uklanjanju unutarpartijske opozicije (S. Marković, M. Gorkić), a krajem 1940-ih
godina odbacio je Staljina i vlastiti samoupravni kurs prikazivao kao najdoslednije razvijanje
ideja klasika marksizma. U istoriji društvenointegrativne misli slična ideja pročišćavanja i
svojatanja izvornog učenja nisu neobična. Kod Staljina je idejna osnova kulta bila, najpre,
izvorna lenjinska misao, a zatim vlastiti revolucionarni put unutar razvoja partije. Kod Tita su
iste okolnosti isticane kao snažne sastavnice autoriteta vođe, ali je uz to bila snažna uloga
neideološkog opštenarodnog partizanskog vođe. Staljinov kult je učvršćen u nepovoljnim
uslovima spoljnopolitičkog okruženja SSSR-a 1930-ih, pojačanih frakcijskih sukoba i
neumerenih ličnih ambicija vođe. Pojačane pretnje fašizma, kolebljiva i popustljiva politika
Zapada prema fašizmu i Japanu uz istovremeno jačanje unutarpartijskog raskola, okolnosti su u
kojima u SSSR-u jača teror, čistke i kult vođe (Meyer 1977). Izgleda da su donekle slične
prilike ojačale Titov autoritet u prelomnom periodu 1948-1952: sovjetska pretnja, obračun sa
prosovjetskom informbirovskom frakcijom, nesigurni odnosi sa Zapadom. U oba slučaja je
zaoštravanje klasne borbe pretpostavljalo snaženje jedinstva partije, vrha i vođe. Snažna svest o
neophodnosti jedinstva partije u krizi podjednako je pritiskala sovjetske i jugoslovenske
komuniste. Neki stari boljševici su držali da je rizično usred gigantske politike Partije
(zahuktala industrijalizacija, kolektivizacija i opasnost od fašizma) menjati vrh. Kirov je
govorio: «Ne menjaju se konji usred reke». To je Staljinu odgovaralo, pa se u prelomnim
kriznim trenucima održao zbog potrebe partije za kontinuitetom vođstva (Antonov- Ovsejenko
1986, str. 92-93). Po Đilasovom svedočenju, Tito je decembra 1941. u Drenovi, posle
neuspešnog napada na Pljevlja, nudio ostavku na dužnost sekretara partije, da partija ne bi
snosila odgovornost za sve neuspehe. To je odbijeno jer je u datoj situaciji moglo biti shvaćeno
kao priznanje pogrešne politike, a tek u Moskvi bi pomislili da je ustanak u rasulu (Đilas 1990,
str. 145).
Svako partijsko jedinstvo traži postojano vođstvo, a u boljševičkoj praksi je ovoj okolnosti išlo
na ruku i učenje o nepogrešivosti partije. U ovom pogledu je u SSSR-u jedan događaj bio važan
povod i prekretnica u učvršćenju Staljinovog autoriteta. Istoričar A. Slitskij je, u časopisu
«Proleterska revolucija», 1930. objavio članak u kom je pokazao da je Lenjin verovao
164