Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

sastavni deo dinarskog mentaliteta. Zbog straha ili koristoljublja nekritički se, bez razložnog
preispitivanja, prihvataju novi politički uzori. U prošlosti su opšta oskudica i beda bili uzrok
nestalnosti i preobraćanja. Cvijić je pisao o konvertiranju i promeni vere usled seobe i teškog
života (islamiziranje i katoličenje). Crnogorski planinski narod se naglo i neočekivano menjao u
pogledu lojalnosti u ratu, naročito u slučaju gladi i pomanjkanja municije. Strasnu borbu protiv
Turaka smenjivala su razdoblja prelaženja u tursku službu (Dedijer 1991). U odnosu prema
vođi konvertitstvo se ogleda u kolebanju između oduševljenog prihvatanja i isključivog
demoniziranja (odnos prema Titu 1980-ih i 1990-ih). Sudeći prema istupima različitih slojeva
stvaralačke i ostale inteligencije, zaokret iz jednog ekstrema u drugi je prilično upadljiv: od
obožavanja Tita do demoniziranja, od potpune odanosti do mržnje, od gole apologije do
srozavanja i negiranja svakog učinka, od uzdizanja narodnog usrećitelja i oslobodioca do
isticanja glavnog krivca za nacionalnu nesreću. Okolnost da je konvertitstvo u pomenutom
primeru gotovo podjednako prisutno kod različitih slojeva inteligencije na osoben način svedoči
o snazi jednog važnog segmenta autoritarne političke kulture. Istini za volju, retko je političko
mišljenje u kom postoji sredina, tj. diferencirano razdvajanje učinka od greške. U autoritarnoj
političkoj kulturi daleko lakše se sve prihvata kao dobro ili zlo, idealizuje se ili demonizira, jer
je politika u domaćoj istoriji bila više borba na život i smrt (rat) nego trgovina i kompromis
(diplomatija i parlament). U kolektivnom sećanju su neizbrisivi neimaština, glad i etnički
genocidni progoni. To je realna osnova manihejskog mišljenja ili-ili. Ekstremni politički
stavovi sa izmenom situacije lakše se menjaju, pa se neretko odlazi u drugu krajnost.
Odmereniji i realističniji politički nazori, koji ne izviru iz egzistencijalne ugroženosti, po
pravilu su trajniji.
Boračko-konvertitska komponenta političke kulture nije prisutna samo kod neukih i
povodljivih ljudi, već i kod inteligencije. Vidljiva je u kolebanju između obožavanja i
demoniziranja vođe, idealizacije i nipodaštavanja političkog programa. Konvertitski potencijal
manje obrazovanih, koji se refleksno aktivira povezivanjem ugroženog ličnog materijalnog
interesa sa manje ili više iracionalizovanim interesom vrednosno nadređene grupe, lakše se
manipulativno usmerava u željenom pravcu. Kod inteligencije, pak, pored izmenjenih
okolnosti, konvertitstvo može biti rezultat unutrašnjeg promišljanja, zatim različitih
iracionalnosti ili golog pragmatizma, što je po pravilu retko praćeno priznavanjem ranijih
vlastitih zabluda. Češće se kao uzrok sopstvenog zaokreta navodi nedoslednost ranijeg
političkog uzora. Što je autoritarni lični ili uže grupni sindrom izrazitiji, to je opredeljivanje za
nasilna sredstva promene izglednije. Vrlo uopšteno govoreći, neravnomernosti u razvoju i
neprevladana prošlost uzrok su trajnosti autoritarnih obrazaca političke kulture koji opstaju
uprkos osavremenjenim ostalim tehničko-tehnološkim segmentima društva. Samo se
višeslojnim dijalektičkim pristupom može uočiti prožimanje neprevladane prošlosti i savremene
tehnologije. Na istorijskim prekretnicama tradicija se zna probuditi i ispoljavati u neobičnim
spojevima sa novim. Tako se kod nove vlasti 1945. staro i novo mešalo u najneobičnijim
oblicima, pa je bilo žena koje su govorile da su za «Tita i boga». U partizanskom pokretu je
protivrečni spoj ateizma i religije dobio epski oblik u slavljenju mučeništva i harizme palog
borca Hrista:
«Nosim kapu sa tri roga,
i ratujem protiv boga,
ali ne i protiv Hrista,
jer je bio komunista».
Na ključnim istorijskim prekretnicama najvidljiviji je nesklad tradicionalnih i modernih
idejno-ideoloških sastojaka kojim su politički pokreti na Balkanu mobilisali široke slojeve.
Nakon vojnog sloma fašizma, kada je socijalizam bio na vrhuncu međunarodnog ugleda
nepomirljivi idejni sadržaji (vera u boga i Tita, ateizam vladajuće partije i državni verski
praznici, uviranje seljaštva u velike gradove) bili su u neobičnom sazvučju, jer se vera u
legitimnost nove vlasti nije mogla probuditi bez obrazaca tradicionalne političke kulture.
Prodorom seljaštva u državno-partijsku upravu 1945. i sve gradske centre došlo je do sudara
kultura na svim područjima. Dedijer piše da brđani nisu zaposeli samo ključne položaje u vojsci
28