Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

antikomunistička ideologija vladajućih takođe u suprotnosti sa stavom javnog mnjenja prema
socijalizmu. U istraživanjima javnog mnjenja Slovenije tokom 1990-ih, koje je vodio Niko Toš,
procenat ispitanika koji su mislili da su "odnosi u Sloveniji nakon Drugog svjetskog rata bili
vrijeme straha i zatiranja" kretao se u godinama od 1992. do 1994. oko šest postotaka (najviša
vrednost bila je 6,8 posto, 1994.). Godine 1998. taj odgovor pao je na samo 3,9 posto. Cijelo
vrijeme između 1992. i 1998. postotak ispitanika koji su ocjenjivali kako je u to doba bilo
"mnogo toga dobrog i mnogo toga lošeg" kretao se oko dvije trećine. Izrazito pozitivnu ocjenu,
kako je to bilo "vrijeme napretka i dobrog života", dalo je 1992. godine 14,5 posto, a 1998.
godine 22,9 posto ispitanika (Cit. prema Močnik 2003). Kod ovog uporednog osvrta ne treba
zaboraviti, pored opšteg «rehabilitovanja», i različito akcentovanje Tita. U Hrvatskoj Tita
pamte zbog velikog državničkog ugleda u svetu, u Srbiji i BiH se Titovo doba pamti po
stabilnoj socijalnoj situaciji i odsustvu sukoba, a u Sloveniji opet iz trećih razloga. U očima
mnogih Slovenaca danas je Tito (polu- Slovenac, jer mu je majka bila Javoršek): poslednji
Habzburg, prosvećeni monarh, vladar sa bečkim šlifom, harizmatski igrač, garant mira i
jedinstva mnogonacionalne države, borac protiv Staljina, vešt balanser između blokova, guru
Trećeg puta. Tito je definitivno pozitivna figura u očima mladih Slovenije (Stolzmann 2001), i
otuda što se sećanje na njega u dovoljnoj meri ohladilo, za razliku od ostalih delova zemlje koji
su bili dugo uvučeni u međunacionalne sukobe. Ipak je raskol između dekretiranog sećanja i
spontanog javnog mnjenja u Sloveniji manji. Naime, po anketi ljubljanskog «Dela» s kraja
2003. na pitanje «Kojeg Slovenca bi ste najradije oživeli (klonirali)» Tito se našao na 5. mestu
(iza F.Prešerna, L.Štukelja, P.Trubara i I.Cankara) ( Naroda kloni, 2003). Na ovaj rejting Tita
uticalo je verovatno drugačije postavljeno anketno pitanje, ali je i usled odsustva krize kod
Slovenaca, Tito hladniji segment prošlosti nego kod drugih bivših jugoslovenskih republika.
Važno je uočiti da u svim sredinama lična sećanja, službena slika prošlosti i naučna obrada
prošlosti stoje u konkurentskom odnosu. Bilo bi pogrešno misliti da je reč samo o sukobu
između često snažne emotivne i moralističke nostalgije s jedne, službenog demonizovanja Tita
s druge i pokušaja hladne analize na trećoj strani. Pomenute perspektive neretko se prožimaju i
stvaraju kolebljive i fluidne stavove. Lako je pojmljiva razlika izmedju ličnog subjektivnog
sećanja i racionalne pretenzije ka objašnjenju. Istorija se kosi sa nereflektiranim sećanjem.
Njen zadatak je racionalna kontrola sećanja i diciplinovanje pamćenja. Tome nasuprot, u
svakodnevnom životu odnos prema prošlosti više je opterećen različitim oblicima osećajnog
nedisciplinovanog pamćenja. Ipak se napetost izmedju rezultata objektivnih naučnih metoda
objašnjenja i razumevanja s jedne i moralizovanog i osećajnog odnosa s druge strane ne
može otkloniti, jer, bar kod nas, još nema jasne granice izmedju naručene istoriografije i
spontano politizovane prošlosti. Ova napetost je u jezgru odnosa prema Titu.
Odnos prema socijalizmu nešto je drugačiji kod naroda nego kod inteligencije (Ilić
2000). Narod teže napušta vidjenje socijalizma kao režima opšte socijalne sigurnosti nego
inteligencija kojoj je važnija politička i nacionalna situacija. Tito je još uvek popularan u
Makedoniji i delovima BiH i Crne Gore, ali ne kod nacionalno osvešćenih Srba i Hrvata.
Kolektivno pamćenje se izgleda kod Slovenaca najviše ohladilo. Zanimljiva paleta aktuelnih
sećanja na Tita kod običnih ljudi može se naći na Internet stranici »Leksikon Yu mitologije».
Državnopolitički značaj Titovog kulta iščezao je sa razaranjem Jugoslavije. Istoričari koji su
ga osmišljavali bezsavesno su ga napustili. U istoriografiji je spoj amnestije i amnezije složen,
ne otuda što je napuštanje apologije socijalizma duboko i bolno proživljeno (najčešće i nije),
nego zato što je diskvalifikacija ličnosti, grupa ili sistema skopčana sa pravdanjem novih
različitih interesa i identiteta. Verovatno su zato mnogi intelektualci izmedju amnestije i
amnezije izabrali konverziju.
Tome nasuprot, više empirijskih istraživanja pokazalo je postojanost Titovog ugleda kod
ispitanika, običnih ljudi. Po Ilićevom istraživanju iz 1999. u Srbiji kod mladih najpoželjnije
ličnosti iz prošlosti su junaci iz Kosovskog mita, a kao pojedinačno najčešće preferirana
197