Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

moćnih pojedinaca, ali koji su takođe njihovom aktivnošću menjani. Na taj način može se
donekle uneti reda u nejasnu raznovrsnost, i u sadašnjosti uočiti naizmenično delovanje
prošlosti i budućnosti. Ovaj pristup ne apsolutizuje čak ni hronološki sled zbivanja, koji ne
mora biti «osnovno načelo shvatljivosti u okviru koga sve vrste pojava dobijaju svoj smisao»
(Fire 1994, str. 14). Npr. sporije promenljiva politička kultura obuhvata strukture i procese u
kojima prethodno uvek ne objašnjava potonje, jer se ona u zakasnelom obliku može javiti čistije
nego ranije (oslobodilački ratovi, šovinizam i fašizam Balkana su se u građanskom ratu 1991-
1995. ispoljili u potpuno ogoljenom obliku). Trebalo bi pokazati kako su neke druge strukture i
procesi «ulazili» u postupke jedne uticajne ličnosti, a zatim kako su se zbivanja prelamala kroz
Titovu ličnost. Koka je upozorio da nije lako prikazivati strukturu i procese preko događaja i
ličnosti a da se ne pripoveda. Ali to je ipak moguće. Trebalo bi u Titovoj aktivnosti prepoznati
vreme i uslove koji su ga određivali i meru u kojoj ih je on oblikovao ili bio njihov zatočnik. U
službenoj komunističkoj istoriografiji su procesi kao klasna borba ili proleterska revolucija
shvatani kao neizbežni istorijski tokovi koje su partijski čelnici najbolje razumevali. Trebalo bi
izbeći zamke apologije Tita, ali pri tome ne odbacivati strukturnu uslovljenost procesa koji su
oblikovali njegov režim vlasti. Strukturnoistorijske jednostranosti treba dijalektički korigovati.
Sociologija koja gradi promišljeni odnos prema istorijskom vremenu svesna je da bez istorije
mnoge studije o savremenosti ostaju površne, ako ne i pogrešne. Pitanje je gde počinje
«sadašnjost». Socijalna istorija, za razliku od političke, retko se sreće s jasnim datiranjem
početka i kraja (Wehler 1985, str. 51), već više sa procesima koji obuhvataju različita istorijska
vremena u Brodelovom i Gurvičevom smislu. U ovom radu Tito je posmatran sa stanovišta više
različitih vremenskih raspona: (1) perioda u kom je bio na vlasti, (2) šire, skoro stoletne epohe
evropskog socijalizma, (3) gotovo dvovekovne političke kulture Balkana koja se počela
razvijati početkom 19. veka oslanjajući se najpre na srpske oslobodilačke mitove, a zatim na
različite verzije jugoslovenske ideologije sa načelom «Balkan balkanskim narodima». Unutar
svake celine sinhrona i dijahrona poređenja mogu bolje skrenuti pažnju na presecanje više
procesa različite brzine. Za to je nužan nijansiran pojmovni i teorijski aparat koji će omogućiti
istorično poređenje i dosledno razdvajanje sadržaja (interesa različitih društvenih grupa) od
forme (načina njihove zaštite). I u političkoj istoriji, koja je najmanje vezana za nepredvidljive
odluke, trebalo bi manje pripovedati, a više tragati za međusobno uporedivim strukturnim
situacijama i truditi se da se prouče objektivne posledice ponašanja nezavisno od svesne
namere aktera. Dakle, daje se prednost onome što se sporije menja, dugom trajanju, procesima
na koje, kako Brodel zapaža, «vreme sasvim lagano utiče». Ekonomija i sociologija su
nezaobilazne u proučavanju podzemnih struktura, «nepomične istorije». Bujica događaja nastoji
se svesti na ključne strukture, političke i institucionalne promene na socijalne procese i interese
postojanih grupa (klasa, nacija). Ono što su analisti nazvali istorijom mentaliteta u ovom se
radu donekle podudara sa tipom političke kulture.
U ovoj knjizi izlaganje ne sledi događaje niti se ograničava na političke procese, već zahvata
dublje i sporije promenljive segmente kao što je politička kutlura. Ova je pak rezultat dugog
taloženja civilizacijske i geopolitičke prošlosti Balkana: stalni ratovi, nesigurnost poseda i
života, vazalni položaj Balkana, oslobodilačka, ali i genocidna tradicija i sl. U svakom
poglavlju knjige naznačen je teorijski okvir pristupa istorijskoj građi i istaknuti istraživački
prioriteti, a prikazana zbivanja uklapana su u celinu dužih procesa. Jer da bi bio shvatljiv,
događaju je potrebna globalna istorija, definisana izvan njega i nezavisno od njega. Odnos
dokumentarnog i interpretativnog (traganje za zakonitostima zbivanja) ne poklapa se do kraja sa
odnosom između istoriografskog i sociološkog pristupa. Ovo otuda što je sociologija politike
nezamisliva bez istorije, tj. kolektivnog iskustva koje nameće politici obrasce i pravila (odnos
klasnog i nacionalnog, obrasci izbora i poštovanja vođe i sl.), a koje se naročito u društvu
pritisnutom istorijskim sećanjima sporo menja uprkos krupnim revolucionarnim izmenama
društvene strukture i laicizaciji svesti. Spore promene političke kulture nisu sustizale krupne
društvene i tehničko-tehnološke promene. Samoupravljanje je lako zamenio građanski rat i
oživljavanje starih mitova, ne samo stoga što je za izmenu dubljih slojeva svesti potrebno dugo
vremena, već i otuda što je ispod samoupravne oblande opstajala i dalje ponornica
6