Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

već i drugim segmentima uprave, naročito policiji. Crnogorci su preplavili Beograd, a
dalmatinci su se spustili u Zagreb, dolazilo je do sukoba brda i doline (Dedijer 1991, str. 235).
Kadrovi sa tradicionalnom političkom kulturom bili su sprovodnici modernizacije socijalizma.
U isto vreme pretežno sa sela regrutovani kadrovi postajali su najtvrđi zatočnici nove
ideologije. Formalno birokratizovan i ogranizovan prema sovjetskom modelu, deo kadrova
dugo je zadržavao idealizam i revolucionarni žar, odolevajući koruptivnom uticaju rutinizacije i
privilegija. Idealizam i polet, prožet verom u neizbežni razvoj ka beskonfliktnoj zajednici, bili
su važne poluge socijalističke modernizacije. Među čelnim kadrovima bilo je primera
puritanskog romantizma i idealizma, ali i brutalne korupcije i nepotizma. Na neravnomeran i
protivrečan način u sukobu mentaliteta je tradicionalna kultura podsticala kako puritanstvo tako
i korupciju. Krajem 20. veka razbuđena tradicija vidljiva je u jačanju kultova šovinističkih vođa
kompjuterizovanim sredstvima javnog opštenja, zatim u etničkim genocidnim ratovima usred
kontinenta koji se ubrzano ujedinjuje itd. Razjareni autoritarno šovinistički potencijal
tradicionalne političke kulture bio je 1990-ih prikriven demokratskom frazeologijom, a
balkanski harizmatski nacionalni oslobodilac pokušavao se na protivrečan način uklopiti u
željenu viziju moderne konstitucionalne države buržoaskog liberalizma. Sapostojanje oprečnih
političkih sadržaja (harizmatski vođa – pravna država, sloboda pojedinca, ali samo unutar
nacionalno čiste države, laicizirana svest sa arhaičnim konfesionalnim sadržajima itd.) takođe je
dokaz nestabilnosti političke kulture i njenog snažnog konvertitskog potencijala. U njoj se na
zgusnut način iskazuje neravnomernost i kašnjenje u razvoju kao i nemogućnost naglog
prevladavanja nasleđenih obrazaca za regulisanje društvenih sukoba.
Tradicionalna politička kultura podjednako je propisivala obrasce poželjnog ponašanja
vladajućih i podvlašćenih. Formirala se u spoju kulture stranih zavojevača i ne manje
autoritarnih imperativa domaćih oslobodilačkih vođa (orijentalizacija vlasti). Počivala je na
idejno i institucionalno različito regulisanom pijetetu prema vođi, a obaveza pijeteta nametala je
neograničenu poslušnost. Podvlašćeni nisu bili članovi grupe, već više podanici ili
«tradicionalni drugovi», a kako je uočio Veber, ovde umesto strogo omeđene nadležnosti
postoji niz naloga i punomoćja koja daje gospodar. Nema pokoravanja zakonu nego ličnosti
koja je na osnovu tradicije pozvana da vlada. Harizmatske vođe izrasle iz balkanskih buna brzo
su se tradicionalizovale koristeći, svesno ili nesvesno, obrasce minule kulture za učvršćenje
novog revolucionarnog poretka. Divinizirani oslobodilački učinak vođa jačao je pijetet i
poslušnost podvlašćenih i sprečavao njihovu evoluciju ka ravnopravnim članovima. Naporedo s
bezuslovnom vernošću sapostajala je, naročito kod monarhija, subverzivna spremnost na
prevrat delova oružane državne sile. U socijalizmu je konzervativna tradicija takođe na
protivrečan način sapostojala sa izrazito racionalističkim prosvetiteljskim sadržajima ideologije
i obrazovanja delimično tradicionalizujući u oblasti političke kulture njen autoritarni potencijal.
I separatistički potencijal balkanskog prostora je rezultat istorijskog kašnjenja, tj. izostanka
razvijenog feudalnog apsolutizma unutar koga bi se razvila buržoazija koja povezuje tržištem.
Isparcelisani i raskomadani prostor, opterećen konfesionalnim, jezičkim i nacionalnim
sukobima bio je svojevrsan izazov za ujedinitelje (Balkan – balkanskim narodima) od Ilije
Garašanina do Tita. Razne verzije unitarnih ili federalnih južnoslovenskih ideologija i kultova
vladara ujedinitelja (monarhijskih i republikanskih) stalno su se sukobljavale sa isključivostima
separatizma. Tito kao poslednji ujedinitelj etnički izmešanog «balkanskog osinjaka» obavljao je
zadatke mnogih minulih formacija, pa je tradicijski naboj njegove lične vlasti složeniji.
Tradicija kao racionalizovano i zgusnuto iskustvo nije uvek konzervativna niti nespojiva
sa modernizacijom. Sa nešto više opreza bi se ova ocena mogla proširiti na političku kulturu
kao vekovima usavršavani način regulisanja društvenih sukoba. Za razliku od ostalih segmenata
kulture, politička više zadire u način raspodele materijalnih dobara, moći i ugleda. Ova
raspodela je uvek zavisila od osnovnog produkcionog odnosa koji je oblikovao društvenu
strukturu sa manje ili više jasno izraženim vladajućim klasnim savezom. Čiste ili prerušene
patrijarhalne, patrimonijalne i harizmatske sastavnice lične vlasti na Balkanu javljaju se u
najraznovrsnijim kombinacijama na različitim stupnjevima razvoja državnog i partijskog
sistema (u polupatrijarhalnoj feudalnoj sredini, ranom zelenaškom kapitalizmu, višepartijskom
29