Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

srpsko-hrvatska napetost počela još od Krfske deklaracije jula 1917. Za Pašića i Trumbića se
pričalo da «otkada su se na Krfu izljubili, od tada su se i zamrznuli» (Gligorijević 1996, str.
392). Hrvati i Slovenci su držali da je Jugoslavija bila srpska zamisao, dok su radikali bili
uvereni da je to bečka politika jer je u imenu Jugosloven sipana jugoslovenska voda u jako
srpsko vino (Stanković 1995, str. 418). Nekoliko decenija kasnije snažna Titova harizma je za
života prilično uspešno i simetrično obuzdavala slične otpore koji su se javljali unutar
nadnacionalne komunističke ideologije, a Tito je pronicljivo otkrivao separatizam uvijen u
debelu ambalažu lojalnosti partiji i vođi. Međunacionalne napetosti su kao proces dugog
trajanja opstajale, a posle Titove smrti se čak ispoljile u obliku neobično slične političke
strategije. Pašić je tvrdokorno ustrajavao na krutom Vidovdanskom centralističkom ustavu,
nasuprot «federalistima», a ne manje odlučan u odbrani federacije bio je srpski politički vrh
krajem 1980-ih i početkom 1990-ih godina. Ipak smisao srpskog otpora federaciji 1920-ih i
konfederaciji 1990-ih nije bio isti. Istorično posmatranje mora imati na umu da je u Pašićevom
dobu centralistički obrazac u svetu bio dominantan, a federalizam apstraktan i nepouzdan.
Slično važi i za Tita. Konfederacija je u njegovom dobu bila retkost, a u velikom delu sveta
jednopartijski režim nije bio neprirodan.
U traganju za dubljim podzemnim procesima i njihovom razlikovanju od spektakularnih
zbivanja kratkog daha mora se voditi računa o više okolnosti. Sa dosta opreza treba razlikovati
zvučne i upadljive događajne opsene od skrivenijih dubljih tokova. Još je Niče zapazio da
krupna zbivanja dižu malu buku jer «stižu nečujno kao grlice», a ljudi retko primećuju njihovo
prisustvo. Marks je istoriju nazivao krticom koja neprimetno radi ispod zemlje. Na Marksovom
tragu, Brodel je ubedljivo raščlanio istorijske procese različitog ritma prekrivene
spektakularnim pobedama i krizama. Trajno se ne krije podjednako u svim zbivanjima.
Prepoznavanje dubljih istorijskih spletova nije lako niti metodski jednostavno. Pojave iz
različitih razdoblja mogu se porediti jedino ukoliko im je kontekst dovoljno sličan. Unutar
celine 1918-1992. to su, bez sumnje, pravilnosti u međunacionalnom sukobljavanju i srodni, ali
ne i istovetni načini njihovog regulisanja. Što su procesi kraći, to su razlike upadljivije i
osobenije. Tek duži vremenski period pokazuje pravilnost ritmova. Socijalistička i
kapitalistička Jugoslavija, kao i tehnologija višepartijskog i jednopartijskog režima, prilično su
osobeni obrasci koji u oblasti integracije međunacionalnih odnosa imaju krupnih razlaznih
tačaka. U društvenoekonomskom, ideološkom i institucionalno političkom pogledu
jugoslovenski samoupravni socijalizam suštinski se razlikovao od buržoaske monarhije u
Jugoslaviji između dva svetska rata. Ponajviše su individualizovani i neponovljivi procesi
otelovljeni u ponašanju političkih čelnika. Ipak su dugi procesi, uprkos krupnim pomenutim
razlikama, bili prisutni u kontinuitetu političke kulture, zatim u nacionalnim interesima, kao i u
otporima modernizaciji koja je smanjivala zaostajanje za razvijenim svetom (isticanjem
nacionalnog ili ideološkog ekskluzivizma). Traganje za skrivenim kontinuitetom procesa mora
biti diferencirano i višeslojno. Tako se npr. političke ličnosti dveju jugoslovenskih država mogu
porediti samo u meri u kojoj je uži nacionalni interes nadilazio dublju protivrečnost između
socijalističke i buržoaske vizije poželjnog društva. Titova težnja za snažnom jugoslovenskom
državom može se porediti sa sličnim nastojanjem Pašića i Aleksandra, a E. Kardelj je nalik A.
Korošcu po težnji da Slovenci budu jezičak u srpsko-hrvatskim napetostima i da se koriste
kapital arbitraže. Slična je bila ambicija muslimanskih političara M. Spaha, Dž. Bijedića i H.
Pozderca, a dugo i trajno kolebanje hrvatske politike između separatizma i konfederacije može
se pratiti od S. Radića V. Mačeka, V. Bakarića do F. Tuđmana. Provizorna klasifikacija srpskih
i hrvatskih političara može jasnije pokazati različite oblike ispoljavanja dugog procesa
napetosti:
N. Pašić S. Radić
(velikosrpski seljačko-
(seljačko-buržoaski
buržoaski unitarist)
separatist)
kralj Aleksandar
V. Maček
99