Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

vladarima bila je zajednička strepnja od povremeno oživljavane ideje o obnovi Austro-Ugarske
i slabljenja južnoslovenskog jezgra. Ovaj strah je i Tita i Aleksandra gonio na produženu vojnu
ekspanziju. Sa biološki istrošenim narodom Aleksandar se 1917. rešio na vojno drzak poduhvat
da potencijalnu obnovu Austro-Ugarske spreči vojnim oslobođenjem svih srpskih teritorija.
Tito je takođe moćnom armijom maja 1945. prodro na italijansku teritoriju. Vojni uspeh je bio
osnova političkog rešenja, a osvajanje prestonice neophodna psihološka osnova, jednako
novembra 1918, kada je vojvoda Bojović uzeo Beograd i oktobra 1944. kada je to isto učinio
general Dapčević. Mitizirani vojni uspesi bili su važna pozadina solunaštva i partizanštine, tj.
trajnog polaganja prava na vlast osvedočenih boračkih grupa. Dok je solunaška komponenta
trajno remetila srpsko-hrvatske odnose u monarhističkoj Jugoslaviji, kod Tita je, međutim,
partizanština bila važno integrativno tkivo zajedničke borbe svih naroda protiv fašizma,
neprijatelja koji je dugo nakon vojnog poraza ujedinjavao jugoslovenske nacije.
Pri rekonstruisanju istorijskih procesa različitog trajanja i smera, odnosno spoja izuzetno spore i
brze istorije, može se pokazati da je rez između monarhističke i socijalističke Jugoslavije u
pogledu međunacionalnih napetosti manji nego što se čini u prvi mah. Premda bi bilo preterano
tvrditi da je krupna društveno-ekonomska i politička prekretnica 1945. u osnovi bila samo
trenutak u vremenu koje sporo protiče (jer ne slabi neugasivost latentnog etničkog balkanskog
osinjaka) i stoga jer je socijalistička modernizacija modifikovala i dublje međuetničke tokove,
ipak poređenje nacionalnih politika u dužem vremenskom rasponu pomaže da se lakše uoči
njihova osobenost i celishodnost. Brodelovski rečeno, važna zbivanja čine trenutke istorije, ali
su to više njena svetlucanja nego svetlost. Duge procese čine postojane, ali nedovoljno
usklađene nacionalne težnje južnoslovenskih naroda za samostalnim razvojem. Teškoće u
ostvarenju ovog cilja nisu slabile maticu ovih procesa u Hrvata, Srba i Slovenaca. Dijalektiku
protivrečne hrvatske politike kroz istoriju Krleža je 1926.ocenio formulom trovarsi altro
signore (traženje novog gospodara), rečima kojima je papski legat, pišući iz Budima 1526,
sažeto definisao potragu hrvatskih staleža za habzburškim kandidatom hrvatskog prestola
(Banac 1988, str. 253). Po Krležinom gorkom poimanju, «hrvatstvo traži nekoga da mu se
podredi, da potpiše s njim politički ugovor i da se onda buni protiv tog političkog ugovora
daljih četiristo godina». Iako je tadašnja Krležina prognoza, da će Hrvati tek oko 2318. godine
raskinuti svoj ugovor iz 1918, bila pogrešna, njegove reči ukazuju na trajnost i dijalektiku
hrvatskog separatizma: duga nemogućnost samostalne nacionalne države, razapetost između
pragmatičnog jugoslovenstva i vazalnog položaja prema velikim silama. Srbi su se, s druge
strane, teško odricali tradicije i nacionalnog imena, a srpska politika bila je trajno razapeta
između težnje za državnim obuhvatom svih rasejanih sunarodnika i jugoslovenstva. Slovencima
je, pak, izgleda u nekim kritičnim trenucima bila još neophodnija Jugoslavija zbog ranjivosti od
Italije i Austrije. Anton Korošec je zoran primer ove slovenačke politike. Hrvati su ga prezirali
kao političara koji je svoj uspeh gradio na održavanju hrvatsko – srpskog sukoba. Govorilo se
da je Korošec svećenički ovratnik nosio samo u Sloveniji. Sličan podozrivi odnos su Hrvati
gajili prema Kardelju. Nestabilnost jugoslovenskih država počivala je na kolebljivom
pragmatizmu Slovenije i Hrvatske i neelastičnom srpskom odgovoru na oscilacije ove politike.
Najuticajniji istorijski procesi ujedinjenja Balkana nošeni su realnim interesima vladajućih
grupa, a ne usamljenim kosmopolitskim idejama intelektualaca koje nisu zahvatale mase.
Premda se, po tvrdnjama nekih istraživača, reč Jugoslavija prvi put javila 1845. u pesmi koju je
dubrovački pesnik Matija Ban posvetio Karađorđu, a imenica Jugosloven još 1816. kod B.
Kopitara (Matvejević 1984, str. 184), ove ideje postale su ozbiljne tek početkom 20. veka u
osobenoj situaciji ratnog rasula imperija. Polarne tačke rešavanja nacionalnog pitanja unutar
Jugoslavije su Pašićev velikosrpski unitarizam i Titova kombinacija partijskog federalizma sa
državnim konfederalizmom. To je razvoj od jugoslovenstva, prvobitno shvaćenog kao etnička,
kulturna i nacionalna istovetnost (jednonacionalnost), do jugoslovenstva kao zajedničkog života
posebnih (etnički i politički shvaćenih) jugoslovenskih nacija. Federalna država je za Pašića
značila rasulo, pa se zalagao za jedinstveni unitarni državni organizam, iza čega se skrivala
težnja za održavanjem političke dominacije srpske birokratije i dvora. Radikali su priznavali
dvadesetih godina da Srbi u državi vode «glavnu reč», ali to po njima nije bila hegemonija, već
97