Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

ugled borca koji pada, ali se stalno diže. U svetu mu je ugled bio manji, ali ima mišljenja da su
na Zapadu držali, uprkos Aleksandrovom vojničkom autoritetu iz rata, da je stvarni stub države
autoritet Nikole Pašića.
3. Struktura uprave i vladarske tehnike
U svakoj političkoj kulturi deo sadržaja formira okruženje, odnosno nametnuti ili izabrani
politički uzor. Ideološki sadržaji i organizacija vlasti razvijaju se u spoju opšteg
državnopravnog nasleđa i stranog uzora. Vrlo uopšteno govoreći, kod Miloša je upadljiv uticaj
orijentalne tradicije, kod Pašića spoj zapadnoevropske i slavenofilske, a Tito je boljševičku
političku kulturu prilagođavao jugoslovenskim uslovima. Miloš je bio vazal Porte, Pašić je
delao u dobu kada je najizrazitiji bio uticaj Rusije i Austrije, a kasnije Francuske i Italije, a Tito
je bio jezičak između sovjetskog i zapadnog bloka. Uloga vladara zavisila je i od obima države.
Teritorija vazalne Kneževine Srbije je 1834. bila 57.500 km 2 sa 678.000 stanovnika, Kraljevina
Srbija se 1910. prostirala na 48.300 km 2 i brojala 2.900.000 stanovnika ( u velikoj većini Srba),
a SFRJ je sredinom 1960-tih imala oko 20 milona nacionalno heterogenog stanovništva
izmešanog na oko 250.000 km 2 . U Miloševoj Srbiji retki su bili pismeni, u Kraljevini SHS je
1921. bilo više od 50% nepismenog stanovništva, a 1981. taj broj je spao na 9,5% nepismenih
iznad deset godina. Što je država veća, to se vladar mora oslanjati na više posrednika u vršenju
vlasti, a od stupnja tehničko-tehnološkog razvoja i prosvećenosti podvlašćenih zavisi izbor
ključnih integrativnih ustanova i karakter ideološkog uticanja.
U veberovskom smislu pojma, Miloš je stajao između patrimonijalnog i patrijarhalnog kneza,
koji je strukturu vlasti prihvatio iz osmanske uprave i hijerarhijskog sklopa: sultan, vezir, paša,
subaša, dahija, kabadahija, bimbaša, buljubaša, momci. Sve do 1835. podvlašćeni su bili raja, a
Miloš je od Turaka prihvatio polulegalnu bigamiju (imao je više vanbračnih žena i dece). Sve
do 1838. bio je «tiranin i bezakonik», čija se nadležnost kretala u sferi čiste samovolje: «Ama
more ja sam gospodar, pa oću da me služiš, ako oćeš oćeš, ako nećeš, opet oćeš«. Kulučilo se
knezu za sve i svašta, a on je bio jedan od najbogatijih ljudi na Balkanu (Sećanja A. Simića
1997). Na delu je bila patrimonijalna politička kultura osmanlijskog tipa u kojoj po moći nije
bilo bitnije razlike između popečitelja (ministra) i čibukdžije (posilnog). Patrimonijalna vlast
vrši, se na osnovu potpuno ličnog prava koje se sprovodi uz pomoć ličnog upravnog aparata.
Nebirokratski patrimonijalizam ipak se značajno razlikovao od podređene uloge birokratije u
socijalističkoj upravi. Miloš je vladao naredbama i nalozima preko nestručnih činovnika – slugu
iz domaćinstva sa ad hoc ovlašćenjima. Oslonac vladara svedoči o stupnju razvijenosti uprave,
ali i obliku kontrole društvene integracije. Patrimonijalni vazalni knez Miloš vladao je kao
domaćin u kući, ličnim zapovestima preko knezova i kmetova, njegov sin knez Mihailo,
prosvećeni srpski apsolutista, oslanjao se na policiju, a prvi srpski kralj Milan na vojsku. Pašić
nije imao neposrednu naredbodavnu moć nad oružanom silom, niti masovnu monopolsku
partiju, pa je lukavstvom i ograničenim partijskim kanalima nadzirao korumptivnu državnu
upravu. Tradicija se teško i sporo menjala. Premda su još pod ustavobraniteljima činovnici
izgubili status patrimonijalne kneževe posluge i postali državni službenici, još dugo su ostali
korumptivni i osioni zadržavajući nebirokratski duh osmanskih spahija i muselima. I Tito je
vladao preko snažne mreže partijskog kadra, takođe bez jasno omeđenih nadležnosti, ali je
podređena uprava bila znatno više birokratizovana. Osim toga, vojska je bila pod njegovom
ličnom nadležnošću. Miloševi principi bili su materijalne etičke pravednosti, a sudio je po
načelima tradicionalnog morala bez formalnog pravosuđa. Kod Tita je formalno sudstvo (osim
političkog delikta) bilo prilično razvijeno zahvaljujući školovanom i stručnom činovništvu, ali
je sapostojalo sa materijalnom klasnom pravdom. Miloševi najpouzdaniji oslonci bili su
miljenici, rođaci i sluge, a Titovi politički i ideološki provereni borački kadar. Nepotizam u
kneževskom patrimonijalizmu nije bio neprirodan. Kada je Miloš 1835. išao u Carigrad,
zamenjivao ga je u Kragujevcu brat Jevrem. Pašićev sestrić M. Jovanović je bio jugoslovenski
poslanik u Švajcarskoj, a sin Rade je imao velike poslovne afere. U pogledu nepotizma Tito je
izgleda ozbiljnije shvatao komunističku ideologiju jednakosti. Kod svake lične vlasti
36