Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

oslobodila do tada zabranjena osećanja nepoverenja prema vođi koji je u plimi šovinizma
postao nacionalno nepodoban. U meri u kojoj ga je cezaristički opijena masa za života
prihvatala, sa raspadom Jugoslavije ona ga je u gotovo istoj pomami, odbacivala. Još je V.
Dvorniković zapazio da psiho-politički profil Jugoslovena poznaje samo obe krajnosti:
apsolutnu veru i zanos ili duboko nepoverenje i odvratnost. Nove vladajuće garniture su više
indirektno nego direktno podsticale eroziju Titovog kulta. Nije bilo javnog službenog
kastriranja i demoniziranja njegove harizme (kao što je bio slučaj npr. sa Staljinom,
Čaušeskuom ili Honekerom) iz više razloga. Verovatno je bilo bojazni od neželjenih efekata
radikalne detitoizacije koja bi mogla ugroziti i sadašnje vlastodršce regrutovane iz vrha Titove
partije i pratnje. S druge strane, zbog i dalje nepoljuljanog Titovog ugleda u svetu politička
pragmatičnost je sprečavala njegovo demoniziranje. Umesto otvorenog osporavanja Titove
uloge, nove vladajuće garniture odlučile su se za njegovo prećutno zanemarivanje. Međutim,
Titov autoritet bio je latentna smetnja ustoličenju harizmi novih nacionalnih vođa, pa je na
indirektan način potiskivan. Smišljenom i planskom propagandom buđena je nacionalna
tradicija, jačano osećanje pripadnosti i ljubavi prema zajednici nacije i snažna šovinistička
mržnja prema svima koji su izvan te grupe. Buđenjem iracionalnih osećanja nove vrste,
cezaristički opijeni pojedinac prenosio je ushićenje na novog nacionalnog vođu. Nehrvatski
narodi su Tita odbacili kao Hrvata, a Hrvati ga nisu prihvatili zbog jugoslovenske usmerenosti.
Sa rasplamsavanjem građanskog rata podsećanje na Brozov učinak zvučalo je u šoviniziranom
javnom mnjenju nepatriotski. U zbijene nacionalne redove kojima je na čelo stao novi
nacionalni osloboditelj, Titova harizma bratstva i jedinstva unosila je kolebanje ili čak i izdaju.
Ipak se kod dela prognanog stanovništva i protivnika ratne politike, dela Titovih saboraca i
Jugoslovena njegovo ime vezuje za doba stabilnosti, mira i prosperiteta. Titov politički kult je
nestao sa ukidanjem propisa o njegovom obaveznom poštovanju, ali su ostaci njegovog
autoriteta još prisutni kod različitih grupa jugoslovenskog stanovništva. Kako to obično biva sa
uticajnim likovima iz tradicije, od interesa vladajućih grupa u budućnosti zavisiće njegova
ponovna instrumentalizacija i manipulativna upotreba.
*****
Na koji su način sadržaj i stupanj Titovog autoriteta uticali na njegovu istorijsku funkciju?
Harizma vođe je kvalitet koji svaka vlast na različite načine nastoji da očuva. Kod
raščlanjivanja višeslojne, neobično trajne i ubedljive Titove harizme u sadržinskom pogledu
treba razlikovati njenu progresivno mobilizatorsku i konzervativnu funkciju, a u formalnom
pogledu harizmu službe i harizmu ličnosti. Pomenute sastavnice teško je dokraja razdvojiti jer
su se uzajamno pojačavale i snažile, kako spontanom podrškom odozdo tako i planskim
negovanjem autoriteta. u tom sklopu je najzanimljivija podrška nepartijskog dela stanovništva.
Kraj Titovog odra je u toku 64 sata maja 1980. prošlo oko 465.000 ljudi («Bilo je časno živeti
sa Titom» 1980, str. 156). Kao nužni simbol državnog poglavara i znamen neprikosnovenog
autoriteta komunističke partije, Titovo ime je imalo vidnu mobilizatorsku ulogu u
modernizacijskoj fazi jugoslovenskog socijalizma. Osim toga, kao nadnacionalni ujedinjavajući
simbol (države, partije i vojske), Titova harizma neutralisala je napetosti etnički izmešanog
eksplozivnog prostora, a ovu krupnu internacionalističku ulogu donekle je zadržala i nakon
smrti vladara. U spoljnoj politici Titov autoritet dizao je ugled državi u svetu i imao snažnu
medijsku ulogu kao simbol borca za mir što je Jugoslaviji pružalo različite ekonomske i
političke povlastice i otvaralo je prema svetu. Pored medalja i plaketa, Tito je bio nosilac 61
visokog i najvišeg inostranog ordena («Bilo je časno živjeti s Titom» 1980, str. 101-103), a na
Titovoj sahrani bilo je oko 100 najviših svetskih državnika (Isto, str. 294). Tehnološkoprosvetiteljska
modernizacija i internacionalizacija Balkana usmeravana je odozgo, suzbijajući
unutrašnje tradicionalizme i lokalizme i spoljnopolitički periferijski položaj države, ali,
istovremeno, blokirajući i razmah ovih procesa koji bi ugrožavali prioritet partijskog prava.
177