Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

TEMATY I REFLEKSJE
szyzmu nakazuje autorowi „manifestu antropofagicznego” sceptycyzm
w stosunku do głoszonych przez Europę wartości etycznych,
społecznych i politycznych.
Jak przystało jednak na antropofaga, Oswald de Andrade „patrzy,
co skorzysta na swym nieprzyjacielu”. Postuluje więc asymilację,
„pożarcie”, nowoczesnej techniki jako jedynej wartości europejskiej
cywilizacji, która może się przydać w tworzeniu oryginalnej
cywilizacji amerykańskiej. W ten sposób technika zostanie „zhumanizowana”
i służyć będzie proliferacji życia i poetyckiej twórczości
oraz fantazji i niczym nieskrępowanej wolności.
W zarysowanej tu koncepcji antropofagicznej utopii widać, jak
bardzo wybiórcza i jednostronna jest wizja dziedzictwa zachodniej
cywilizacji, jak niewiele zostaje uznane za godne absorpcji. Jedynie
„baza” osiągnięć technicznych Europy interesuje antropofaga, bo jeśli
idzie o całą „nadbudowę”, to uważa się on za samowystarczalnego.
Trudno o bardziej wymowne świadectwo erozji duchowych i kulturalnych
wartości dziedzictwa europejskiego w globalizującym się i budującym
nową utopię świecie. Trudno też o bardziej redukcjonistyczną
z punktu widzenia Nowego Świata Ameryki wizję swojej przeszłości
i przyszłości.
Mimo iż ruch antropofagiczny do dziś ma swoich zwolenników,
i to wśród poważnych krytyków brazylijskich i latynoamerykańskich,
rola, jaką odegrał, jest dwuznaczna i trudno ją ocenić jedynie w kategoriach
konstruktywnego umacniania się brazylijskiej czy latynoamerykańskiej
tożsamości. Jest on przecież także wynikiem wzięcia
za dobrą monetę europejskiego stereotypu „dobrego dzikusa”. Podczas
jednak gdy w Europie służył on autodeprecjacji i idealizacji Innego,
w Ameryce był często budulcem nacjonalistycznego samozadowolenia
i agresywnego, antyeuropejskiego resentymentu. Dlatego
też wśród głosów w dyskusji toczonej przy okazji obchodów
pięćsetnej rocznicy odkrycia Brazylii przez Portugalczyków były i takie
jak brazylijskiego socjologa Sergia Paula Rouaneta: „Musimy uwolnić
się od mitu dobrego dzikusa. Pięćsetlecie odkrycia Brazylii to
dobra okazja do przeprowadzenia takich egzorcyzmów” 3 .
3
Sergio Paulo Rouanet, O mito do bom selvagem, w: A. Novaes, A outra margem do
Ocidente, São Paulo 1999, s. 437.
99