Nr 614-615, lipiec-sierpieÅ 2006 - Znak
Nr 614-615, lipiec-sierpieÅ 2006 - Znak
Nr 614-615, lipiec-sierpieÅ 2006 - Znak
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TEMATY I REFLEKSJE<br />
By nie pogubić się w różnorodności znaczeń słowa utopia, przyjmiemy<br />
tu jako punkt odniesienia wyspę, o której Thomasowi Morusowi<br />
opowiedział portugalski żeglarz Rafael Hitlodeu, towarzysz<br />
wypraw Ameriga Vespucciego. Już na początku relacji Rafaela z jego<br />
pięcioletniego pobytu w Utopii dowiadujemy się, że nie zawsze<br />
była ona wyspą. Do czasu podbicia jej przez Utopusa, około 260 lat<br />
przed Chrystusem, była zamieszkanym przez „dzikie i prymitywne”<br />
ludy półwyspem. Zdobywca przeobrażając tę krainę w państwo o kulturze<br />
i cywilizacji, które górowały nad wszystkimi innymi, zaczął od<br />
przekształcenia jej w wyspę poprzez likwidację przesmyku długości<br />
15 km łączącego ją z kontynentem. Wyspa Utopia stała się państwem<br />
doskonałego, szczęśliwie urządzonego społeczeństwa, bez uznanych<br />
za źródło wszelkiego zła własności prywatnej i pieniędzy, inspiracją<br />
śniących o liberté, egalité, fraternité pokoleń czytelników dzieła<br />
Morusa. Utrwaliła się radosna wizja Utopii jako modelu doskonałego<br />
państwa, choć w świadectwie portugalskiego żeglarza nie brakowało<br />
niepokojących sygnałów, takich jak istnienie niewolnictwa,<br />
ograniczenia podróży poza Utopię czy też dyskryminacja niewierzących<br />
w nieśmiertelność duszy. Utopianie żywili wstręt do wojny, co<br />
jednakże nie przeszkadzało im podjudzać sąsiednie państwa do bratobójczych<br />
walk i wysługiwać się pogardzanymi najemnikami w prowadzonych<br />
wojnach. Oczywiście w wizji idealnego społeczeństwa<br />
Utopii znalazło wyraz wiele postępowych idei społecznych i politycznych<br />
humanizmu epoki Renesansu, które Thomas Morus pragnąłby<br />
widzieć urzeczywistnionymi w swoim państwie. Nie byłby<br />
jednak wielkim humanistą i pisarzem, gdyby jego dzieło było tylko<br />
monofoniczną apologią utopii bez dopuszczenia do głosu ironii i dyskretnego<br />
kontrapunktu antyutopii. Ironiczny charakter ma już samo<br />
pozostawienie nierozstrzygniętej dwuznaczności słowa „utopia”, które<br />
może oznaczać zarówno „dobre miejsce” (eutopia), jak „miejsce,<br />
którego nie ma” (outopia).<br />
Cóż utopia może mieć wspólnego z rytuałem antropofagii?<br />
Rozumiejąc antropofagię tak, jak ją rozumiał brazylijski modernizm,<br />
można by powiedzieć, że jest ona innym sposobem transplantacji<br />
Europy daleko poza jej granice. W tym wypadku transplantacji<br />
poprzez zawłaszczenie, inkorporację przez Innego. O ile więc uto-<br />
95
Change language