Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

142
ANNA GŁĄB
stanowiskiem Kahana oraz komunitarystycznego socjologa Amitaia
Etzioniego, którzy uważają, że społeczeństwo powinno karać pewne
wykroczenia z większym skutkiem poprzez publiczne zawstydzanie
przestępców, a nie przez więzienie. Nussbaum uważa, że tego typu
kary (shame penalties) związane są z prymitywnym wstydem, którego
doświadcza każdy z nas, gdy – w pewnym okresie życia, np. w dzieciństwie
– dochodzi do odkrycia swojego uzależnienia od innych
osób. Ten typ wychowania dzieci może prowadzić do narcyzmu,
który zawsze kończy się konfuzją z otoczeniem. Nussbaum jest przekonana,
że tylko wina, a nie wstyd, powinna być pojęciem źródłowym
prawa kryminalnego. Wina jest potencjalnie twórcza, uważa,
związana z naprawą, przebaczeniem, zadośćuczynieniem oraz akceptacją
granic agresji. Wstyd jest natomiast zagrożeniem dla wszystkich
możliwych rodzajów moralności. Również wstręt (np. do homoseksualistów)
jest zwykle oparty na magicznym myśleniu, a nie
na rzeczywistym niebezpieczeństwie. Nussbaum w swojej książce
zgadza się z Kahanem, który uważa, że wstyd i wstręt są bardzo silnymi
emocjami, które powinno się werbować do innych działań.
Najgorsze w życiu publicznym wydaje się jednak zakrywanie problemów,
przemilczanie ich – tak jakby nie istniały.
Nussbaum bada w niej szczególnie – jej zdaniem – niebezpieczne
dla moralności emocje takie jak wstręt i wstyd, pytając o ich konsekwencje
pragmatyczne dla podejmowania decyzji politycznych i dla
rozwiązywania palących problemów etycznych naszych czasów. Pyta
na przykład o to, czy prawa dotyczące płci i pornografii powinny
opierać się na społecznych konwencjach określających, czym są rzeczy
budzące wstręt. Odpowiadając na głosy populistów, którzy wstyd
i odrazę uważają za lekarstwo na społeczną degenerację, Nussbaum
uważa, że podczas gdy odraza i wstyd są nieuniknionymi reakcjami
psychologicznymi skierowanymi przeciwko ludzkiej zwierzęcości,
słabość i degradacja, zaszczepione w prawo i politykę implikują przenoszenie
tych problematycznych aspektów ze swojego podwórka na
inne, co owocuje choćby napiętnowaniem takich grup jak homoseksualiści,
niepełnosprawni, kolorowi, kobiety, Żydzi etc.
Zwykle boimy się emocji, utożsamiając je często z prymitywnymi
instynktami, które oddalają nas od racjonalnego myślenia i dzia-