Nr 614-615, lipiec-sierpień 2006 - Znak

156
ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
ny. Na każdej stronie, podobnie jak w innych jego dziełach, stykamy się
więc z myślą ulegającą wielu różnym wpływom i mieniącą się bogactwem
poruszanych tematów; ogromny erudycyjny polot łączy tu z pozoru obce,
heterogeniczne prądy myślowe i metody (choćby hermeneutykę z filozofią
analityczną), by budować z nich wielopiętrowy dyskurs (Ricoeur ma
ostrą świadomość granic każdej metody); obok zaś precyzji językowej
akceptacja z perspektywy chrześcijańskiej – której francuski filozof nie
ukrywa, a która odróżnia go od wielu mu współczesnych ortodoksyjnych
agnostyków – pozafilozoficznych źródeł refleksji, takich jak mity i symbole
religijne; autor napomyka też o pracach z zakresu egzegezy biblijnej,
powstałych równolegle do tych poświęconych ścisłej filozofii – ich wspólnym
mianownikiem pozostaje egzystencjalne wyczulenie na „sprawę osoby”
jako istoty poznającej, działającej i cierpiącej.
Jak w każdej autobiografii, tak i tu Autor nie pomija najważniejszych
życiowych doświadczeń. Spośród nich przywołuje najbardziej ludzkie
przeżycia, zarówno te radosne: szczęście rodzinne i harmonijny przebieg
pracy akademickiej, jak i te ciężkie: osierocenie we wczesnym dzieciństwie,
lata spędzone w czasie II wojny światowej w obozie jenieckim,
nieprzychylność wobec jego dzieł w kraju czy też – najbardziej wstrząsające
z nich – samobójczą śmierć swego czwartego syna. W osobistym
tonie, w którym po latach czuć wielkie cierpienie, pisze o tej tragedii:
„przekreśliła linię podziału na prywatne i zawodowe życie, które teraz
mogę wyznaczyć jedynie na papierze”. Wyraźnie zaś wzruszony – kiedy
niedługo potem umiera jego przyjaciel Mircea Eliade – wyznaje: „Ta
śmierć, która pozostawiła po sobie dzieło, sprawiła, że śmierć mojego
syna stała się jeszcze bardziej okrutna, nie pozostawiając – wydaje się –
żadnego dzieła. Jednak śmierć, zrównująca przeznaczenia, zaciera różnicę
między dziełem i nie-dziełem”.
Trudy życiowych doświadczeń pomagała Ricoeurowi znosić przyjęta
– jak mówi bez wahania – wiara protestancka. Pisze zatem o bliskiej
mu od młodości postawie Schleiermachowskiego całkowitego oddania
oraz świadomości, że – wbrew miejscu, jakie zajmowała w nim świadomość
grzechu i przebaczenia – słowa człowieka zostały poprzedzone przez
„Słowo Boga”. Po latach inspiracją dla tytułu jego ostatniego wielkiego
dzieła O sobie samym jako innym stanie się „wspaniałe zdanie”, kończące
Journal d’un curé de campagne: „Prościej jest wierzyć, że się nienawidzimy.
Łaską jest zapomnieć o sobie. Ale jeśli umarłaby w nas cała pycha,
łaską łask byłoby kochać się pokornie w sobie samym, jako dowolnie
wybranym cierpiącym członku Jezusa Chrystusa”. Z drugiej strony